Utwór „Memento” autorstwa PRO8L3M, wydany jako drugi z czterech singli promujących album EX UMBRA AD LIBERTATEM 24 października 2025 roku, stanowi intymną i zarazem uniwersalną refleksję nad drogą, jaką zespół przebył od mrocznych początków do obecnej pozycji na szczycie. Tytuł utworu, oznaczający „pamiętaj”, jest wyraźnym nawiązaniem do konieczności zachowania wspomnień o przeszłości i świadomości korzeni, co podkreśla sam Oskar Tuszyński, nawiązując w wywiadzie z Gazetą.pl Weekend w marcu 2024 roku do filmu Memento Christophera Nolana i żartobliwie stwierdzając, że być może będzie musiał tatuować sobie dyskografię PRO8L3M-u, aby o niej nie zapomnieć.

Początkowe wersy wprowadzają słuchacza w surowy, uliczny klimat, który był kolebką PRO8L3M. Oskar z wdzięcznością mówi: Wiele wam mordy zawdzięczam, choć Imiona, nazwiska to detal. To symboliczne podziękowanie dla wszystkich, którzy wspierali go na trudnej drodze. Zespół, jak sam podkreśla, wyszedł z cienia, co idealnie rezonuje z tytułem albumu EX UMBRA AD LIBERTATEM (Z cienia ku wolności). Podziemie jest tu przedstawione jako kolebka – miejsce, które ukształtowało artystę, ale jednocześnie pułapka, z której wydostanie wymagało pomocy: Do piekła stoczyłem się niemal / Ale otworzył się Sezam / Wyciągnęła mnie ręka / Znalazł się dom i materac. Te fragmenty sugerują trudną przeszłość, być może związaną z problemami lub niebezpiecznym środowiskiem, z którego Oskarowi udało się wydostać dzięki wsparciu i przełomowym momentom. W wywiadzie dla Gazeta.pl Weekend z marca 2024 roku Oskar wspominał o dorastaniu w środowisku, gdzie świecenie mordą niekoniecznie było na miejscu, a także o tym, że jako nastolatek siedział na ulicy, palił blanty, a naszymi ziomkami byli złodzieje, co było efektem nadmiernej swobody w czasach transformacji.

Zakończenie afery i rozpoczęcie kariery to kluczowy punkt zwrotny. Tekst piosenki ukazuje proces dojrzewania artystycznego i osobistego: O hajsie przyuczył weteran / Czas pokazała Omega / Cham mi pokazał pokera / Rap mi pokazał kolega. To mozaika doświadczeń – od lekcji biznesu, przez trudne lekcje życia, po odkrycie rapu dzięki koledze (co może być odniesieniem do Piotra "Steeza" Szulca, z którym Oskar tworzy PRO8L3M od 2013 roku). Linia Na życie mam biznesplan świadczy o świadomym podejściu do kariery i dążeniu do sukcesu.

Refren utworu, Swego zawsze znajdzie swój / Żelazo gorące, no to kuj / Jeszcze się zarobi mordo w chuj, działa jak mantra. Jest to kwintesencja ich etosu pracy i wiary w ciężką pracę oraz determinację. Przekaz jest jasny: wytrwałość i wykorzystywanie sprzyjających okazji (kucie żelaza póki gorące) prowadzą do spełnienia celów, zarówno finansowych, jak i osobistych. To nie tylko hasło motywacyjne, ale i świadectwo ich własnej drogi – od undergroundowej niszy do pozycji jednego z najważniejszych zespołów na polskiej scenie.

Druga zwrotka „Memento” to hołd dla poprzedników i refleksja nad zmiennością losu. Oskar przyznaje: Jestem tu gdzie jestem / Bo byli inni przede mną. To szczere uznanie dla pionierów polskiego hip-hopu, którzy utorowali drogę obecnemu pokoleniu. Artysta wspomina: Słuchałem na taśmie ich / Słucham właśnie dziś / Nie byłoby w grze ich, to dalej goniłbym w bramie weed. To mocne stwierdzenie ukazuje, jak wielki wpływ mieli ci wcześniejsi twórcy na jego życie i wybory. Wertowanie wkładek do kaset, wyobrażanie sobie ich bloków i klatek to nostalgia za złotą erą hip-hopu, za czasami, gdy muzyka była bardziej namacalna i tworzyła silniejszą więź z odbiorcą.

Utwór kończy się słodko-gorzką obserwacją. Dzisiaj te twarze zdobią zmarszczki i zakola / I wkurwia mnie to bardziej niż ciepła wóda i wygazowana cola. Ta linia wyraża rozczarowanie lub smutek na widok upływającego czasu i tego, jak wielu z tych, którzy położyli podwaliny pod rap, niekoniecznie odnalazło się w nowej rzeczywistości. To świadomość, że sukces nie jest dany każdemu, a czas nie oszczędza nikogo. Jednocześnie, Steez w wywiadzie z Gazeta.pl Weekend w marcu 2024 roku, mówił, że mimo rosnącej popularności, duet prowadzi życie takie, jakie prowadził wcześniej, a Oskar podkreślał, że skupia się na byciu tu i teraz, wychowywaniu dziecka, muzyce i wytwórni. „Memento” jest więc zarówno przypomnieniem o trudnej drodze, jak i zobowiązaniem do pamiętania o korzeniach i tych, którzy ją wytyczyli, z zachowaniem pokory, ale i pewności siebie w kontynuowaniu własnej, unikalnej ścieżki.