Interpretacja Lithium - Nirvana

"Lithium" Nirvany to utwór, który w swojej warstwie tekstowej i muzycznej niezwykle trafnie oddaje stan wewnętrznego rozdarcia, balansując między euforią a depresją. Tytuł piosenki, Lithium, odnosi się bezpośrednio do leku stosowanego w leczeniu choroby afektywnej dwubiegunowej i ciężkiej depresji, co już na wstępie kieruje interpretację w stronę tematów zdrowia psychicznego i poszukiwania stabilizacji emocjonalnej. Spekuluje się, że Kurt Cobain, cierpiący na ADD w dzieciństwie, a później, według niektórych źródeł, zdiagnozowany jako osoba z zaburzeniem dwubiegunowym, przelał do utworu osobiste doświadczenia zmagania się z chorobą. Jego kuzynka, pielęgniarka psychiatryczna Beverly Cobain, twierdziła, że miał zdiagnozowane to zaburzenie, choć sam Kurt niekoniecznie mówił o tym otwarcie, być może z powodu istniejącej wówczas stygmatyzacji.

Tekst piosenki opisuje historię mężczyzny, który po utracie dziewczyny ucieka się do religii jako "ostatniej deski ratunku, by utrzymać się przy życiu i uchronić przed samobójstwem". Cobain w wywiadach podkreślał, że choć historia jest fikcyjna, to "nasycił ją swoimi osobistymi doświadczeniami, takimi jak rozstania z dziewczynami i złe związki, odczuwanie tej pustki śmierci, którą czuje osoba w piosence – bardzo samotna, chora". W istocie, słowa piosenki doskonale oddają te stany.

Początkowe wersy, "I'm so happy / Cause today I found my friends / They're in my head", mogą sugerować izolację i ucieczkę w świat wewnętrzny, gdzie "przyjaciele" są jedynie wytworem umysłu, co jest typowe dla stanów manii lub psychozy. To zestawienie szczęścia z wewnętrznymi fantazjami wprowadza w nastrój ambiwalencji, który będzie dominował w całym utworze. Dalej, "I'm so ugly / But that's ok, 'cause so are you / We've broke our mirrors", można interpretować jako akt samoakceptacji mimo odczuwanej brzydoty lub jako odrzucenie powierzchownych standardów piękna i wspólne doświadczenie brzydoty z innym, co prowadzi do zniszczenia luster – symboli oceny i wyglądu. W tym fragmencie Vernon Reid z Living Colour zauważył, że Cobain uchwycił "namacalną ambiwalencję", poczucie posiadania "niesamowicie silnych uczuć wobec braku uczuć".

Motyw religii jest tu niezwykle istotny. "Sunday morning / Is everyday for all I care / And I'm not scared / Light my candles / In a daze 'cause I've found god" – ten fragment odnosi się do protagonisty, który w swoim cierpieniu zwraca się ku wierze. Kurt Cobain w młodości mieszkał u rodziny swojego przyjaciela, Jessego Reeda, która była ponownie narodzonymi chrześcijanami, i sam regularnie uczęszczał do kościoła, zanim odrzucił chrześcijaństwo. W piosence Cobain wyrażał pogląd, że religia może być "w porządku dla niektórych ludzi", jako "ostatnia deska ratunku" przed szaleństwem, nazywając ją wręcz "dobrym środkiem uspokajającym dla mas". Jednak zwrot "in a daze" sugeruje, że to "znalezienie Boga" nie jest wynikiem jasnego nawrócenia, lecz raczej stanem otępienia, być może wywołanego chaosem psychicznym lub próbą samoleczenia.

Kolejna zwrotka kontynuuje ten wzorzec sprzecznych emocji: "I'm so lonely and / That's ok, I shaved my head / And I'm not sad" – samotność jest akceptowana, a akt golenia głowy może być formą kontroli, buntu lub ekspresji wewnętrznego zamętu. To "niebycie smutnym" może wskazywać na emocjonalne odrętwienie lub zaprzeczenie. Zwroty takie jak "I'm so excited / I can't wait to meet you there / And I don't care" ponownie ukazują huśtawkę nastrojów, od manii do apatii, a to "spotkanie tam" może być metaforycznym odniesieniem do śmierci lub innego wymiaru istnienia. Nawet seksualne pragnienie "I'm so horny but / That's ok, my will is good" jest powściągane przez "dobrą wolę", co podkreśla ciągłą walkę wewnętrzną bohatera piosenki.

Refren "I like it / I'm not gonna crack / I miss you / I'm not gonna crack / I love you / I'm not gonna crack / I killed you / I'm not gonna crack" stanowi sedno walki o zachowanie stabilności. Powtarzane "I'm not gonna crack" to desperacka mantra, próba utrzymania kontroli nad pękającą psychiką, nawet w obliczu skrajnych i sprzecznych uczuć: od lubienia i tęsknoty, przez miłość, aż po gwałtowne zabicie. Ta eskalacja emocji – od "lubię cię" do "zabiłem cię" – ilustruje intensywność wewnętrznego konfliktu i poczucie winy, być może związane ze śmiercią ukochanej osoby, o której wspominał Cobain.

"Lithium" to utwór, który doskonale oddaje dynamiczne zmiany nastrojów typowe dla zaburzenia dwubiegunowego, co manifestuje się w muzyce poprzez charakterystyczne przeplatanie cichych, stonowanych zwrotek z gwałtownymi, wybuchowymi refrenami. Nagrywanie piosenki było dla zespołu wyjątkowo frustrujące właśnie ze względu na trudność w utrzymaniu tempa i dynamiczne przejścia. Butch Vig, producent "Nevermind", musiał nawet zasugerować Dave'owi Grohlowi użycie metronomu, aby utrzymać stały rytm. W jednej z prób, gdy zespołowi nie udawało się zagrać "Lithium", wściekły Cobain zaczął grać "Endless, Nameless", a na koniec rozbił gitarę, kończąc sesję. To świadczy o intensywności emocji towarzyszących powstawaniu utworu.

Singiel "Lithium" został wydany w lipcu 1992 roku, a na jego okładce znalazło się zdjęcie lalek zaaranżowanych przez Kurta Cobaina oraz sonogram jego nienarodzonej wówczas córki, Frances Bean Cobain. Wideoklip, wyreżyserowany przez Kevina Kerslake'a, to kompilacja nagrań z koncertu w Seattle i fragmentów filmu "1991: The Year Punk Broke". Pierwotnie Kurt Cobain miał wizję animowanego teledysku inspirowanego twórczością braci Quay, ale zrezygnowano z tego pomysłu ze względu na czasochłonność. Utwór ten do dziś jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych i cenionych dzieł Nirvany, a jego warstwy znaczeniowe pozwalają na wielorakie interpretacje, czyniąc go niezwykle uniwersalnym hymnem o wewnętrznej walce i poszukiwaniu sensu w obliczu emocjonalnego chaosu.