Interpretacja Teraz już chyba najwyższy czas - Aktorzy STS-u

Studencki Teatr Satyryków (STS), działający w Warszawie w latach 1954–1975, był zjawiskiem niezwykłym na tle ówczesnej rzeczywistości politycznej Polski Ludowej. Słynął z odważnej satyry, ironii i parodii, stając się ważnym głosem młodej inteligencji i symbolem przełomu październikowego. Jego twórcy, wśród których znaleźli się tacy autorzy tekstów jak Agnieszka Osiecka, Andrzej Jarecki, Stanisław Tym, oraz kompozytorzy jak Marek Lusztig, Edward Pałłasz czy Maciej Małecki, potrafili w inteligentny sposób obnażać absurdy systemu, konformizm jednostek oraz wyśmiewać pompatyczny styl oficjalnych akademii. To właśnie w tej tradycji, naznaczonej dewizą Andrzeja Jareckiego „Mnie nie jest wszystko jedno” i sarkastycznym „Myślenie ma kolosalną przyszłość” Jerzego Markuszewskiego, należy szukać klucza do interpretacji krótkiego, lecz wymownego tekstu piosenki „Teraz już chyba najwyższy czas”.

Piosenka „Teraz już chyba najwyższy czas / Uderzyć w patriotyczny gaz / Im dalej w las, tym więcej drzew - / Czas patriotyczny zacząć śpiew!” jest esencją STS-owskiego stylu, nasyconą ironią i aluzjami, które pozwalały omijać cenzurę, skupiającą się głównie na słowach, a nie na gestach czy intonacji wykonawców. Już samo rozpoczynające frazy, „Teraz już chyba najwyższy czas / Uderzyć w patriotyczny gaz”, brzmią jak cyniczne wezwanie do przymusowego lub przesadnego manifestowania narodowych uczuć. Zwrot „uderzyć w patriotyczny gaz” jest kolokwialnym sformułowaniem, które sugeruje raptowne i forsowne wzmożenie działań, w tym przypadku – forsowanie postaw patriotycznych, być może w odpowiedzi na jakieś zewnętrzne naciski lub potrzeby propagandy. Nie ma w tym naturalnej, spontanicznej emocji, a raczej reakcja na odgórne polecenie, działanie z wyrachowania lub w poczuciu obowiązku.

Dalsza część tekstu, „Im dalej w las, tym więcej drzew – / Czas patriotyczny zacząć śpiew!”, to mistrzowskie połączenie znanego przysłowia z ironicznym wnioskiem. Popularne powiedzenie „Im dalej w las, tym więcej drzew” zazwyczaj odnosi się do sytuacji, która w miarę rozwoju staje się coraz bardziej skomplikowana, trudna lub problematyczna. W kontekście PRL-u mogło ono symbolizować narastające problemy społeczne, polityczne czy gospodarcze, z którymi borykał się kraj. Jednakże, zamiast propozycji rozwiązania tych problemów, tekst piosenki pointuje to spostrzeżenie zgoła inną konkluzją: „Czas patriotyczny zacząć śpiew!”. Jest to gorzki komentarz, sugerujący, że w obliczu narastających trudności, odpowiedzią władzy (lub oczekiwaną postawą społeczeństwa) nie jest realna zmiana czy naprawa, lecz ucieczka w symboliczne, często puste gesty patriotyczne, w pompatyczne celebracje i zinstytucjonalizowany „śpiew”. Takie podejście miało na celu odwrócenie uwagi od prawdziwych problemów, zjednoczenie społeczeństwa wokół pozornych wartości i stłumienie krytyki poprzez odwołanie się do wspólnego mianownika narodowej dumy.

W ten sposób Aktorzy STS-u, poprzez zaledwie cztery wersy, subtelnie, ale dosadnie, krytykowali powierzchowność i instrumentalne wykorzystywanie patriotyzmu przez ówczesną władzę. Był to typowy dla STS-u sposób na „mówienie o wszystkim, co ich niepokoiło i bolało”, za pomocą żartu, ironii i parodii, które stały się ich narzędziem walki z systemowymi wypaczeniami. Tekst tej piosenki, choć krótki, doskonale oddaje ducha Studenckiego Teatru Satyryków – teatru, który uczył publiczność czytać między wierszami i znajdować drugie dno w oficjalnym dyskursie, stając się prawdziwą „barwną plamą w szarej rzeczywistości” PRL-u.