Interpretacja Nie proszono nas tu w gości - Aktorzy STS-u

Piosenka "Nie proszono nas tu w gości" to jeden z najbardziej rozpoznawalnych i symbolicznych utworów Studenckiego Teatru Satyryków (STS), zespołu, który od 1954 do 1975 roku stanowił niezwykle ważny głos młodej inteligencji w Polsce Ludowej. Słowa do tego utworu napisali Andrzej Jarecki i Maciej Karpiński, a muzykę skomponował i zaaranżował na cztery głosy Maciej Małecki. Piosenka pochodzi z przedstawienia "Gościnny występ" z 1970 roku i należy do finałowych hymnów STS-u, które poruszały publiczność i były nuczone długo po opuszczeniu teatru.

Utwór ten stanowi esencję filozofii STS-u, który – powstały na fali odwilży po stalinizmie – sprzeciwiał się wypaczeniom systemu, obnażał absurdy władzy i konformizm jednostek, a także komentował aktualne problemy społeczne z użyciem satyry i liryki. Hasłem przewodnim zespołu było "Mnie nie jest wszystko jedno" Andrzeja Jareckiego oraz "Myślenie ma kolosalną przyszłość" Jerzego Markuszewskiego. W tym kontekście "Nie proszono nas tu w gości" wybrzmiewa jako manifest sprzeciwu wobec bierności i zaproszenie do aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym i politycznym.

Pierwsze strofy piosenki malują obraz biernego widza, który wygodnie zasiada w "krześle na widowni", traktując życie "jak w teatrze". Jest to metafora apatii i obojętności, charakteryzującej osoby, które jedynie obserwują, "sarkają, gderają" i "szeleszczą papierkami", zamiast angażować się w rzeczywistość. STS, będący z założenia teatrem amatorskim, rekrutującym studentów różnych kierunków, miał za zadanie skłaniać publiczność do refleksji, jednocześnie ją bawiąc. Piosenka przekracza tradycyjną barierę między sceną a widownią, wzywając: "Na widowni byłeś nieraz / Dzisiaj wyjdź na scenę z nami!" Jest to bezpośrednie wezwanie do porzucenia roli obserwatora i podjęcia akcji, co było charakterystyczne dla twórczości STS-u, która miała być jak gazeta – na bieżąco komentująca wydarzenia.

Refren "Nie proszono nas tu w gości / Nie do tańca i radości / Nie proszono na wesele / Ani na słowicze trele / Gdy nas gniewa coś lub złości / Z krzykiem okrzyk idzie w parze: / Nie proszono nas tu w gości / Myśmy tutaj gospodarze!" jest kwintesencją przesłania utworu. Wyraża on poczucie odpowiedzialności i sprawczości. Podmiot liryczny, reprezentujący społeczność STS-u i wszystkich, którzy czują się "gospodarzami", podkreśla, że ich obecność nie wynika z zaproszenia do beztroskiej rozrywki, lecz z głębokiego zaangażowania i gotowości do działania, zwłaszcza gdy "coś gniewa lub złości". Stwierdzenie "myśmy tutaj gospodarze!" to deklaracja podmiotowości, sprzeciwu wobec narzucanej roli biernego uczestnika i podkreślenie prawa do kształtowania otaczającej rzeczywistości.

W kolejnych zwrotkach piosenka odrzuca fałsz i sztuczność. "Ktoś pod maską stroi minki / Ktoś perukę ma na głowie...", ale "u nas nie ma maski, szminki / Sufler roli nie podpowie". To nawiązanie do autentyczności i braku udawania, co było bliskie idei STS-u – teatru, który unikał pompatyczności i skupiał się na prawdziwych problemach. Twórcy STS-u mówili ze sceny o wszystkim, co ich niepokoiło i bolało, a ich humor był wyrafinowany i cięty. Przyznanie, że scena jest "mała", "gaże małe", a "krytyk przedstawienia gani", świadczy o świadomości trudności i braku iluzji co do łatwej drogi. Mimo to, deklaracja "Lecz jesteśmy tu na stałe / Przecież zaangażowani" umacnia przekonanie o niezłomnym poświęceniu i trwałości misji.

Ostatnie strofy ponownie kładą nacisk na wezwanie do działania: "Nie wystarczy tylko patrzeć / Ni nagradzać oklaskami / Nie siedź jak w amfiteatrze / Chodź na scenę razem z nami!" Jest to wzmocnienie początkowej zachęty do porzucenia bierności. Piosenka nie pozostawia złudzeń – prawdziwe zaangażowanie wymaga wysiłku i "zabrudzenia rąk": "Rękaw zakasz, zbrukaj mankiet / Ręce choć po łokcie urób!" Nagroda za to zaangażowanie ("antrakt, później bankiet") przychodzi dopiero po pracy, a teraz jest czas na "przyłączenie się do chóru", czyli do wspólnego, solidarnego działania.

Zakończenie piosenki proverbium "Jaki pan - taki kram / Pomóż sobie - pomóż nam!" doskonale podsumowuje jej przesłanie. Przysłowie to podkreśla wzajemną zależność między działaniami jednostki a otoczeniem, a także promuje ideę wspólnoty i wzajemnego wsparcia. Nie chodzi tylko o indywidualne dążenia, ale o zbiorowe wysiłki na rzecz lepszej rzeczywistości. Piosenka "Nie proszono nas tu w gości" to nie tylko utwór muzyczny; to ponadczasowy apel o aktywność, odpowiedzialność i niezgodę na rolę biernego widza w życiu społecznym, który doskonale oddaje ducha Studenckiego Teatru Satyryków.