Interpretacja Tango na głos, orkiestrę i jeszcze jeden głos - Maryla Rodowicz

Piosenka „Tango na głos, orkiestrę i jeszcze jeden głos” w wykonaniu Maryli Rodowicz, znana również pod popularnym refrenem „Ja to mam szczęście”, to utwór niezwykle wieloznaczny, który z biegiem lat nabierał nowych sensów. Autorem zarówno słów, jak i muzyki tej kompozycji jest Grzegorz Tomczak. Piosenka ukazała się na albumie Maryli Rodowicz zatytułowanym „Absolutnie nic”, wydanym w 1991 roku.

Utwór otwiera nastrój niepewności i zagubienia, oddany przez powtarzające się frazy "Było ciemno więc niewiele też widziałam / I pamiętam też niewiele". To symboliczne ciemności mogą odnosić się nie tylko do braku dosłownego światła, ale także do niewiedzy, braku jasności w otaczającej rzeczywistości, a być może nawet do stanu społeczeństwa poddawanego manipulacji. Podmiot liryczny stoi z pochyloną głową, "tak jak stoi się w Kościele", co sugeruje postawę pokory, uległości, a także pewnego rodzaju sacrum, które może być jednak fałszywe lub wymuszone. Wezwanie "Podejdź bliżej" jest odbierane przez bohatera jako imperatyw, do którego podchodzi "jak skruszony obywatel do przedstawiciela władzy", co budzi silne skojarzenia z opresyjnym systemem politycznym, gdzie jednostka czuje się poddana i bezsilna wobec autorytetu.

Głos, który dociera do podmiotu lirycznego w tych ciemnościach, jest "cichy i subtelny", ale jednocześnie "polski i nieskazitelny". To nie jest głos jawnego wroga, który "by zaraz mnie zapytał / Czy mój światopogląd celny", lecz bardziej podstępny, zakamuflowany komunikat. W tym fragmencie wyraźnie pobrzmiewają echa propagandy epoki Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, gdzie oficjalny przekaz często był owijany w szaty patriotyzmu i narodowej dumy, by ukryć rzeczywiste problemy i braki. Podmiot liryczny zostaje skonfrontowany z idyllicznym obrazem ojczyzny: "Ty to masz szczęście / Że w tym momencie / Żyć ci przyszło / W kraju nad Wisłą / Twój kraj szczęśliwy / Piękny prawdziwy / Ludzie uczynni / W sercach niewinni". Ten lukrowany obraz jest tak jaskrawo sprzeczny z doświadczeniami wielu Polaków tamtych czasów, że staje się on niemal parodią, celną satyrą na sztuczną rzeczywistość kreowaną przez władze.

Grzegorz Tomczak napisał tę piosenkę pod wpływem zmian politycznych w czerwcu 1989 roku, kiedy to, jak sam wspomina, skończył się komunizm i zaczęła się droga ku demokracji. Wyrażał wówczas radość i dumę z życia w wolnej Polsce. To pierwotne przesłanie utworu, pełne wiary i nadziei na lepszą przyszłość, było dla wielu odzwierciedleniem optymizmu początku transformacji. Maryla Rodowicz zetknęła się z utworem Tomczaka, gdy ten zaśpiewał go na festiwalu studenckim w Krakowie w 1992 roku i pozwolił jej nagrać go na płytę "Absolutnie nic". W jej wykonaniu, piosenka szybko zyskała szeroką popularność, stając się jednym z najbardziej rozpoznawalnych utworów lat 90..

Dalsze zwrotki odsłaniają jednak pewną ironię i dystans podmiotu lirycznego do głoszonych pochwał. Zdezorientowany pyta, "Komu pomyliły się epoki lub stulecia", próbując odnaleźć źródło głosu. Przywołuje postacie romantycznych wieszczów, Mickiewicza i Norwida, którzy w historii Polski byli uosobieniem głębokiego patriotyzmu i często tragicznej refleksji nad losem ojczyzny. Podmiot liryczny zastanawia się, czy to może jeden z nich przemawia, lecz szybko konstatuje, że są oni "Trochę niezorientowani bo w tym kraju tak kochanym / Dawno nie był już widziany". To gorzkie stwierdzenie podkreśla oderwanie idealistycznych wizji od trudnej, postkomunistycznej rzeczywistości, w której "Teraz w modzie nie Norwidy filozofio-okryjbidy". Sugeruje to, że w nowych czasach nie ma miejsca na głęboką refleksję, a dominują płytkie hasła i postawy koniunkturalne.

Zakończenie piosenki jest najbardziej poruszające i dwuznaczne. Mimo początkowej dezorientacji i dystansu, podmiot liryczny ostatecznie internalizuje usłyszane słowa: "Było ciemno a ja czułam się jak w niebie / I dlaczego nie wiem nie wiem." Kończy się na powtarzaniu refrenu, lecz tym razem z perspektywy pierwszej osoby: "Ja to mam szczęście / że w tym momencie / Żyć mi przyszło w kraju nad Wisłą". Ta konkluzja może być interpretowana na kilka sposobów. Może oznaczać ostateczne poddanie się propagandzie, przyjęcie fałszywej wizji dla własnego spokoju. Może również wskazywać na ironię i sarkazm – podmiot liryczny powtarza słowa, ale w tle czuć niezgodę i gorycz. Ciemność, która towarzyszyła całemu spotkaniu, nigdy nie ustępuje, co sugeruje, że prawda nadal pozostaje ukryta, a optymizm może być jedynie złudzeniem.

Co ciekawe, sam Grzegorz Tomczak, autor utworu, w wywiadzie z 2023 roku dla rocznika kulturalnego „Piosenka” przyznał, że w ostatnich latach refren piosenki, który kiedyś był wyrazem nadziei, brzmi dla niego "gorzko, sarkastycznie". Ta wypowiedź nadaje piosence jeszcze głębszy wymiar, pokazując, jak zmieniała się percepcja rzeczywistości i nastroje społeczne w Polsce po latach transformacji, a także jak pierwotnie optymistyczne przesłanie może ewoluować w refleksję nad utraconymi nadziejami.