Interpretacja Bractwo-Brudztwo - Janusz Rewiński

Piosenka „Bractwo-Brudztwo” Janusza Rewińskiego, pochodząca z albumu „Zadyma” wydanego w 1988 roku, to satyryczny obraz schyłkowego okresu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Janusz Rewiński, wybitny aktor komediowy i satyryk, znany z występów w Kabarecie Olgi Lipińskiej i Tey, a także z kultowych ról filmowych, przez całą swoją karierę z niezwykłą precyzją punktował absurdy życia społecznego i politycznego. Ten utwór jest esencją jego twórczości – ostrym komentarzem do rzeczywistości, podanym w humorystycznej, ale bynajmniej nie bezrefleksyjnej formie.

Już pierwsza zwrotka uderza w kwestię podstawowych braków, ironicznie usprawiedliwiając osobistą niedomytość ogólnym problemem: „Proszę się ze mnie nie wyśmiewać, że jestem trochę niedomyty. To, co się dzieje z wodą teraz, to są po prostu szczyty!”. W słowach tych pobrzmiewa typowa dla tamtych czasów resignacja i próba odwrócenia uwagi od indywidualnych zaniedbań na rzecz systemowych niedomagań. Wzmianka o braku wody dla Krakowa i Zakopanego nie jest przypadkowa – te turystyczne perły Polski w okresie PRL często borykały się z problemami infrastrukturalnymi, w tym z dostępem do bieżącej wody, co było symptomatyczne dla gospodarki niedoboru. Refren zaś, powtarzający mantrę „A oczywiste są dowody, na to, że tam gdzie mało wody, automatycznie są powody, by fetor był i brud”, brutalnie, lecz trafnie, obnaża podstawową przyczynę wielu ówczesnych bolączek. To proste równanie: brak zasobów prowadzi do degradacji życia codziennego, zarówno w sensie fizycznym, jak i symbolicznym.

Druga zwrotka wprowadza element krytyki wobec nieudolności władz i nieprzemyślanych inwestycji. Słowa „Ktoś coś zbudował, ktoś wykopał, inny zbudował sobie tamę. Maniowy zalał idiota, a ja tu klnę nad kranem!” odwołują się do konkretnego, bolesnego wydarzenia w historii Polski: budowy zapory w Niedzicy i powstania Jeziora Czorsztyńskiego, w wyniku której zatopiono wieś Stare Maniowy. Proces przesiedlania mieszkańców i rozbiórki wsi trwał latami, a ostatni mieszkańcy opuścili swoje domy w 1995 roku, chociaż decyzje o budowie zapadły już w latach 60. XX wieku. W 1988 roku, kiedy piosenka została wydana, sprawa ta była z pewnością żywo obecna w świadomości społecznej jako przykład monumentalnych, lecz często kontrowersyjnych i tragicznych w skutkach działań planistów. Kontrast między wielką, państwową „inwestycją” a codzienną frustracją obywatela „klnącego nad kranem” jest u Rewińskiego mistrzowski. Dalej pojawia się satyryczny apel do „towarzystwa, co się zajmuje alkoholem” – to oczywiście zawoalowane odniesienie do wszechobecnej wódki i ogólnopolskiej plagi alkoholizmu, która w tamtym okresie stanowiła jeden z poważniejszych problemów społecznych.

Kulminacja satyry następuje w zwrotce trzeciej i zmienionym refrenie. Artysta proponuje absurdalne, acz logiczne w swojej ironii rozwiązanie problemu: „Niech więc te całe towarzystwo i dzielni nasi urzędnicy wygarną z kraju wódę czystą i zleją bimbrownicy! Podgrzeją żarem swych przekonań, ochłodzą swym sloganem zręcznie. Przemyje kraj nasz czysta woda, spirytus odkazi zewnętrznie!”. To genialna wizja „odwrotności Galilejskiej Kany”, gdzie zamiast wody w wino, przemienia się wódkę w wodę, by ratować kraj przed smrodem i problemami alkoholowymi. Rewiński z gorzkim humorem wskazuje na odwrócone priorytety i fatalne zarządzanie zasobami. Zamiast inwestować w infrastrukturę wodną, kraj „zajmuje się alkoholem”, a „czysta woda” w końcu przemyje kraj, tyle że… w postaci spirytusu. Ostatnie wersy „Nie będzie kraj nasz zionąć smrodem i będzie mniej zalanych” to podsumowanie utopijnej, lecz pożądanej wizji, w której brak wody i nadmiar alkoholu zostają rozwiązane przez satyryczną transfigurację.

„Bractwo-Brudztwo” to nie tylko piosenka o braku wody czy problemach z higieną. To przenikliwa analiza społeczno-politycznej patologii, braku odpowiedzialności i nieudolności systemu, podana w konwencji ostrej, kabaretowej satyry, z której Janusz Rewiński był doskonale znany. Jego zdolność do uchwycenia sedna problemu i ubrania go w dowcipne, ale zapadające w pamięć słowa, czyni ten utwór ponadczasowym świadectwem epoki. Piosenka ta, podobnie jak wiele innych dzieł Rewińskiego, pokazuje, że satyra potrafi być nie tylko rozrywką, ale też potężnym narzędziem krytyki społecznej, które z humorem obnaża gorzką prawdę. Janusz Rewiński, który odszedł w czerwcu 2024 roku, pozostawił po sobie bogatą spuściznę artystyczną, w której „Bractwo-Brudztwo” zajmuje ważne miejsce jako przykład jego przenikliwego spojrzenia na polską rzeczywistość.