Interpretacja Z brzytwą na poziomki - Klan

Zespół Klan, założony w 1969 roku w Warszawie, stał się jednym z najbardziej oryginalnych zjawisk na polskiej scenie muzycznej, zrywając z bigbitową prostotą na rzecz progresywnego rocka i surrealistycznych tekstów. Utwór „Z brzytwą na poziomki”, skomponowany i napisany przez Marka Ałaszewskiego, jest pierwszym nagraniem grupy i ukazał się na debiutanckiej EP-ce zespołu w 1970 roku. Piosenka szybko zdobyła popularność, zajmując wysokie miejsca na radiowych listach przebojów już w 1969 roku.

„Z brzytwą na poziomki” to kompozycja, która od samego początku intryguje absurdalnym, a jednocześnie silnie symbolicznym obrazem. Narracja rozpoczyna się od portretu tajemniczego mężczyzny, który „z brzytwą na poziomki wybiegał co rano / Oczy miał błyszczące i włosy rozwiane”. Ta postać, z błyszczącymi oczami i rozwianymi włosami, zdaje się być ucieleśnieniem młodzieńczego zapału, ślepej ambicji, a może nawet szalonej, niczym nieskrępowanej siły. Brzytwa, narzędzie ostre i destrukcyjne, zestawiona z delikatnymi poziomkami, od razu buduje metaforę niepasującego, agresywnego działania skierowanego przeciwko kruchej naturze lub niewinności. Marek Ałaszewski sam potwierdził, że w tekście piosenki brzytwa symbolizuje porywanie się z impetem na małe, kruche rzeczy, co przyrównał do popularnego powiedzenia „z motyką na słońce”. Według niego, człowiek z błyszczącymi oczami i rozwianymi włosami nie jest szaleńcem, ale raczej osobą o charakterze bardziej kreatywnym niż destrukcyjnym, choć jego działania niosą znamiona absurdu.

Pytanie „Jak można poziomki ścinać wiosną brzytwą / Deptać małe kwiatki, ważki straszyć szpilką” wyraża zdumienie i sprzeciw wobec bezsensownej destrukcji. Poziomki, małe kwiatki i ważki stają się symbolami delikatnego, niewinnego życia, harmonii natury, którą bezrefleksyjnie niszczy ta pędząca postać. W kontekście historycznym końca lat 60. i początku lat 70., kiedy powstawała piosenka, w Polsce i na świecie rosła świadomość ekologiczna oraz bunt przeciwko bezwzględnemu industrializacji i konsumpcjonizmowi. Zespół Klan, jak wspomniał Marek Ałaszewski w wywiadzie dla Polskiego Radia w 2013 roku, tworzył w kontrze do ówczesnej szarej rzeczywistości i nudnych tekstów o miłości, poruszając tematy takie jak „brzytwa” czy „spychacze dwusuwowe”, by wnieść powiew świeżości do polskiej muzyki. To świadome odrzucenie popularnych wówczas konwencji podkreśla awangardowy charakter grupy i jej tekstów, często surrealistycznych i onirycznych.

W odpowiedzi na tę destrukcyjną siłę, pojawia się zbiorowy głos „zielonych faunów”. Fauny, mitologiczne istoty związane z naturą, symbolizują siły obronne przyrody, ale także, w szerszym kontekście, mogą reprezentować ruchy kontrkulturowe, obrońców wartości humanitarnych czy artystów sprzeciwiających się barbarzyństwu. Ich wezwanie „na fujarkach grajmy” jest wezwaniem do działania poprzez sztukę, poprzez piękno i harmonię, a nie agresję. „Niszczyć mu nie dajmy / Obrońmy poziomki pachnące, soczyste / Obrońmy poziomki, zabierzmy mu brzytwę” to manifest obrony naturalnego porządku, piękna i życia. To wyraźne stanowisko, że na bezmyślną agresję należy odpowiedzieć zorganizowanym sprzeciwem, rozbrajając agresora i chroniąc to, co wartościowe. Marek Ałaszewski w interpretacji tekstu podanej na Wikipedii wyjaśnia, że fauny są właśnie siłami przyrody, które przeciwstawią się szaleństwu.

W drugiej części utworu widzimy kontynuację ślepego pędu protagonisty: „Z brzytwą na poziomki na oślep przez łąkę / Biegł, biegł zdyszany na oślep co tchu biegł, biegł / W zielony las z brzytwą”. Ten powtarzający się motyw biegu „na oślep” podkreśla brak refleksji, ignorancję wobec konsekwencji własnych działań. Jednak natura, choć początkowo zdaje się być bezbronna, ostatecznie triumfuje. Las „zaczarował” go, sprawiając, że „zrobił się mały” i „zniknął”. To symboliczne pomniejszenie agresora w obliczu potęgi natury. Zamiast zdobyć poziomki, staje się „mniejszy od poziomki”, stając się obiektem drwin ze strony „mrówek, ważek i stokrotek”. Ostatecznie „poszedł tam, wstąpił sam donikąd”, co może być metaforą zagubienia, utraty celu, a nawet samounicestwienia wynikającego z bezmyślnej destrukcji. To ostrzeżenie przed pychą człowieka i jego próbami dominacji nad przyrodą – ostatecznie to natura ma ostatnie słowo. Marek Ałaszewski, jako absolwent Akademii Sztuk Pięknych i malarz, często inspirował się sztuką surrealistyczną, a alegoryczny obraz piosenki jest efektem jego „malarskiego spojrzenia”.

„Z brzytwą na poziomki” to utwór ponadczasowy, który w symboliczny sposób oddaje konflikt między destrukcyjną siłą a wrażliwą naturą, apelując jednocześnie o obronę piękna i harmonii. Marek Ałaszewski podkreślał, że jeśli pisze się o czymś, co jest ważne, to stanowi to trwałą wartość, pozwalającą twórczości przetrwać wiele lat. Właśnie dlatego, mimo upływu dekad, piosenka Klanu wciąż rezonuje, przypominając o konsekwencjach bezmyślnych działań i sile wspólnej obrony wartości.