Interpretacja Doktryna - Janusz Rewiński

Piosenka „Doktryna” autorstwa Janusza Rewińskiego, znana z albumu „Zadyma” wydanego w 1988 roku, stanowi przenikliwą, a zarazem poetycką analizę schyłkowego okresu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Janusz Rewiński, postać doskonale znana jako aktor, satyryk i polityk, zręcznie wykorzystał swoją wrażliwość artystyczną do skomentowania otaczającej go rzeczywistości. Album „Zadyma”, za którego muzykę odpowiadał Jerzy Filar, wyróżniał się eklektycznym stylem, łączącym rocka, post-punk i nową falę, ale przede wszystkim – intensywnymi tekstami dotykającymi różnorodnych tematów. „Doktryna” doskonale wpisuje się w ten nurt, będąc manifestem zagubienia i bezsilności w obliczu dominującego systemu.

Utwór rozpoczyna się od sugestywnych obrazów: „Dołem szept, górą krzyk, a pośrodku prawda. Ostry dźwięk, krótki fałsz. Kto to dalej zagra?”. Te słowa natychmiast wprowadzają słuchacza w atmosferę podziałów i napięcia, charakterystyczną dla Polski lat 80. „Szept” na dole symbolizuje dyskurs społeczeństwa, które przez lata było zmuszone do konspiracji, do szeptania prawdy w zaciszu domowym lub w kręgach bliskich sobie ludzi. „Krzyk” na górze to głos władzy, propagandy, oficjalnych komunikatów, które często miały niewiele wspólnego z rzeczywistością. Prawda, jak zauważa artysta, znajduje się „pośrodku”, trudno dostępna, zniekształcona przez „ostry dźwięk” i „krótki fałsz”. To pytanie „Kto to dalej zagra?” wybrzmiewa jako wyraz zmęczenia i zrezygnowania, ale także oczekiwania na jakąkolwiek zmianę, na kogoś, kto odważy się kontynuować grę w tych trudnych warunkach.

Dalsze wersy pogłębiają poczucie chaosu: „Wielki zgrzyt chorych słów, wykwit nad planetą. Biała noc, czarny dzień, plącze się poetom”. „Chore słowa” to echo wszechobecnej nowomowy, pustych haseł i ideologicznych frazesów, które zamiast komunikować, generowały „wielki zgrzyt”, utrudniając porozumienie. Obraz „białej nocy i czarnego dnia” to metaforyczne przedstawienie odwrócenia wartości, zakłamania i dezorientacji. W takim świecie nawet „poetom” – symbolowi wrażliwości, prawdy i dążenia do piękna – plącze się język, trudno jest znaleźć właściwe słowa, by opisać i nazwać otaczającą ich absurdalność. To bezpośrednie odniesienie do trudności w wolnej ekspresji twórczej w systemie, który cenzurował i tłumił niezależne głosy. Janusz Rewiński, jako satyryk, z pewnością mierzył się z tymi wyzwaniami, co potwierdzał wielokrotnie w swoich późniejszych refleksjach, mówiąc o szkodach wyrządzonych przez politykę w dziedzinie sztuki.

Refren – „Kto wymyślił te niewybredne gry, Kto umieścił w ich rękach dni, moje dni, moje tak czarne dni...” – jest centralnym punktem utworu, wyrażającym fundamentalne pytanie o źródło cierpienia i bezsilności. „Niewybredne gry” to bezwzględna polityka, ideologiczne manipulacje i mechanizmy władzy, które decydowały o losach jednostek. Pytanie to nie jest skierowane do konkretnej osoby, lecz do anonimowego, wszechmocnego „ktoś”, reprezentującego system, który „umieścił w ich rękach dni” – czyli odebrał ludziom kontrolę nad własnym życiem, narzucając im „tak czarne dni”. Jest to krzyk rozpaczy i poczucia uwięzienia w narzuconej rzeczywistości.

Druga zwrotka powtarza początkowe obserwacje, ale z dodaniem elementu rezygnacji: „Krótki lot, ostry ból, dalej już nie zagrasz”. Ta linia sugeruje, że każda próba wzniesienia się ponad system, każdy akt sprzeciwu, jest z góry skazany na niepowodzenie, prowadząc do „ostrego bólu” i ostatecznego ucisku. To gorzka refleksja nad brakiem perspektyw na rzeczywistą zmianę w tamtym momencie.

„Wielki szum pustych słów wszędzie nad planetą. Nie myślą, ciszy dźwięk plącze się poetom”. Obraz „szumu pustych słów” to jeszcze mocniejsze podkreślenie jałowości oficjalnego dyskursu, który ogarnia całą przestrzeń publiczną. Brak myślenia, brak refleksji, dominacja sloganu nad sensem. W tym kontekście „ciszy dźwięk” staje się paradoksalnym odzwierciedleniem niemożności wyrażenia prawdziwych emocji i myśli, jest kolejnym elementem dezorientacji dla twórców. Jak wspominał Cezary Pazura po śmierci Janusza Rewińskiego w 2024 roku, Rewiński był wielkim talentem, który „nie został przez innych do końca wykorzystany” w „głośnych, szybkich i pustych czasach”, a jego decyzja o wycofaniu się ze sceny była podyktowana właśnie poszukiwaniem spokoju ducha. To idealnie rezonuje z przesłaniem „Doktryny”, w której artysta mierzy się z systemem, który uniemożliwia autentyczną twórczość.

„Doktryna” to utwór, który doskonale oddaje ducha końca epoki, pełnego zniecierpliwienia i poczucia beznadziei, ale jednocześnie zawierającego ukryte pragnienie zmian. Rewiński, z jego charakterystycznym sarkazmem i zdolnością do punktowania absurdów rzeczywistości, nie przedstawia tu łatwych rozwiązań. Zamiast tego, w piosence wydanej w 1988 roku, roztacza obraz społeczeństwa uwikłanego w „niewybredne gry” polityczne, w których jednostka czuje się bezsilna i zmanipulowana. Mimo że Janusz Rewiński nie udzielał bezpośrednich wywiadów na temat tej konkretnej piosenki, jego szeroko udokumentowane wystąpienia satyryczne oraz późniejsze gorzkie refleksje na temat mediów i polityki, takie jak te z 2016 roku dla Wirtualnej Polski, gdzie mówił o „śmiesznym i strasznym” kontakcie z władzami, czy jego ostatnie, pełne goryczy wypowiedzi w programie „Szykowne rozmowy” z 2023 roku, pozwalają na głębokie zrozumienie jego artystycznego przesłania. „Doktryna” pozostaje więc nie tylko świadectwem burzliwych czasów, ale i ponadczasowym pytaniem o odpowiedzialność za kształtowanie naszej rzeczywistości.