Interpretacja Non più andrai (Aria Figara) - Adam Zwierz

Aria „Non più andrai” to ikoniczny fragment opery Wolfganga Amadeusa Mozarta „Le nozze di Figaro” (Wesele Figara), której libretto napisał Lorenzo Da Ponte na podstawie sztuki Pierre'a Beaumarchais'go z 1784 roku. Wykonywana przez bas-barytona Adama Zwierza, jest to porywające wykonanie, które podkreśla zarówno mistrzostwo kompozytorskie Mozarta, jak i głębię interpretacyjną polskiego śpiewaka. Piosenka, będąca w rzeczywistości arią Figara z pierwszego aktu opery, jest adresowana do młodego pazia Cherubina, który właśnie został wysłany do wojska przez zazdrosnego Hrabiego Almavivy. Figaro, szyderczo i z wyraźną satysfakcją, maluje przed Cherubinem obraz jego przyszłego, diametralnie odmiennego życia.

Tekst rozpoczyna się od słów: „Non più andrai, farfallone amoroso, notte e giorno d'intorno girando; delle belle turbando il riposo, Narcisetto, Adoncino d'amor.”. To powtarzające się zapowiedzi końca beztroskiego życia Cherubina są kluczowe dla zrozumienia przesłania arii. Figaro zwraca się do pazia, nazywając go „kochliwym motylkiem” (farfallone amoroso), „małym Narcyzem” (Narcisetto) i „Adonisem miłości” (Adoncino d'amor), podkreślając jego dotychczasową rolę wiecznego adoratora i sprawcy zamieszania w sercach dam. Cherubin, znany z nieustannych podbojów miłosnych i młodzieńczej namiętności, biegał „nocą i dniem naokoło, zakłócając spokój pięknych kobiet”. Te słowa niosą ze sobą mieszankę kpiny i ostrzeżenia, sygnalizując koniec pewnego etapu w życiu młodzieńca.

W kolejnych strofach Figaro detalicznie wylicza, czego Cherubinowi będzie brakować w jego nowym, żołnierskim życiu: „Non più avrai questi bei pennacchini, quel cappello leggero e galante, quella chioma, quell'aria brillante, quel vermiglio donnesco color”. Mowa tu o atrybutach młodzieńczego uroku i dworskiego życia: pięknych piórkach, lekkim i wytwornym kapeluszu, lśniących włosach, olśniewającym wyglądzie i „tym rumianym, kobiecym kolorze” na twarzy. Ten fragment jest gorzkim pożegnaniem z delikatnością i próżnością, które charakteryzowały Cherubina. Figaro, sam służący i zaradny intrygant, z pewnością rozumie subtelności dworskiego życia, a jego słowa są niczym lista odebranych przywilejów.

Najmocniejsza część arii następuje, gdy Figaro kontrastuje dotychczasowe życie Cherubina z nadchodzącą rzeczywistością służby wojskowej. „Tra guerrieri, poffar Bacco! Gran mustacchi, stretto sacco, schioppo in spalla, sciabla al fianco, collo dritto, muso franco, un gran casco, o un gran turbante, molto onor, poco contante, poco contante, poco contante!”. Obraz, jaki roztacza, jest surowy i pozbawiony romantyzmu: wąsy, ciasny plecak, strzelba na ramieniu, szabla u boku, prosta postawa, odważne oblicze, ciężki hełm lub turban. Kluczowe jest tu powtarzające się „molto onor, poco contante” (dużo honoru, mało pieniędzy), które trzykrotnie podkreśla materialne niedostatki życia żołnierza, w kontraście do beztroskiej egzystencji dworskiego pazia.

Aria eskaluje w opisie trudów wojennego życia: „Ed invece del fandango, una marcia per il fango, per montagne, per valloni, con le nevi e i sollioni, Al concerto di tromboni, di bombarde, di cannoni, che le palle in tutti i tuoni all'orecchio fan fischiar”. Zamiast tańców i rozrywek, Cherubina czeka marsz przez błoto, góry i doliny, w śniegu i upale. Zamiast przyjemnej muzyki, usłyszy „koncert puzonów, bombard i armat”, a kule będą świstać mu koło uszu. Ta brutalna wizja ma na celu uświadomienie Cherubinowi, że jego dotychczasowe podboje miłosne zostaną zastąpione walką o przetrwanie i wojennym zgiełkiem.

W kontekście historycznym, „Wesele Figara” było operą o tematyce na ówczesne czasy dość ryzykowną, poruszającą kwestie klasowe i społeczne, które w przededniu rewolucji francuskiej miały ogromne znaczenie. Postać Cherubina, symbolizująca młodzieńczy bunt i erotyczną swobodę, zostaje w tej arii symbolicznie ujarzmiona i wysłana na służbę państwową, co można interpretować jako próbę utrzymania porządku społecznego przez arystokrację, reprezentowaną przez Hrabiego. Figaro, jako przedstawiciel niższej klasy, ale sprytny i pełen fantazji, z radością obserwuje, jak system „dyscyplinuje” młodego arystokratę.

Adam Zwierz, jako wybitny polski bas-baryton, wykonując tę arię, wnosi do niej własną interpretację, choć jest ona zakorzeniona w tradycji operowej. Jego głęboki, silny głos basowy doskonale oddaje sarkazm i determinację Figara. Nawet jeśli nie ma bezpośrednich wypowiedzi artysty na temat konkretnie tej arii, jego mistrzostwo w operze buffa pozwala mu oddać komiczny, ale i nieco złośliwy ton tej sceny. W wywiadach artyści często podkreślają, jak ważna jest dla nich prawda zawarta w partyturze i libretcie, dążenie do „dotarcia do prawdy, która jest w tej partyturze”, jak powiedział Marcin Sompoliński, kierownik muzyczny spektaklu „Wesele Figara” w Operze Nova w Bydgoszczy, w artykule z 2017 roku opublikowanym w „Gazecie Wyborczej”. Zwierz z pewnością dąży do takiego zrozumienia i przekazu oryginalnej intencji Mozarta i Da Pontego.

Aria kończy się triumfalnym i ironicznym okrzykiem: „Cherubino alla vittoria: alla gloria militar!” – „Cherubinie na zwycięstwo: ku chwale wojska!”. To nie jest szczere życzenie sukcesu, ale raczej satyryczne pożegnanie z naiwnością i frywolnością. Cała pieśń jest więc nie tylko zapowiedzią zmiany w życiu Cherubina, ale także gorzkim komentarzem Figara na temat świata, w którym młodość i urok muszą w końcu ustąpić miejsca surowej rzeczywistości i obowiązkom. W wykonaniu Adama Zwierza ta ariia staje się nie tylko wyrazem muzycznego piękna, ale i wnikliwą psychologiczną analizą postaci oraz uniwersalnym przesłaniem o nieuchronności dorastania i zderzenia z brutalnością życia.