Interpretacja Ni na nebu ni na zemlji - Bajaga i instruktori

Utwór „Ni na nebu ni na zemlji” zespołu Bajaga i Instruktori, wydany w 1994 roku jako część mini-albumu i ścieżki dźwiękowej do filmu o tym samym tytule, to głęboka refleksja nad stanem egzystencjalnego zawieszenia i zbiorowej niepewności. Piosenka powstała w okresie, gdy Bałkany ogarnięte były wojną, co nadaje jej tekstowi szczególnego, poruszającego wymiaru. Momčilo Bajagić Bajaga, lider zespołu, uchwycił w nim atmosferę, która, jak sam zauważył, pozostaje aktualna przez dziesięciolecia.

Główny motyw, wielokrotnie powtarzane frazy „Ni na nebu ni na zemlji” (Ani w niebie, ani na ziemi), od razu wprowadza słuchacza w stan limbo, poczucie utkwienia między skrajnościami. Podkreślają to wersy: „Ovo se teško može nazvati život / A znam sigurno da nije ni smrt” (Trudno nazwać to życiem / Ale wiem na pewno, że to nie śmierć). To nie jest pełnia istnienia, lecz rodzaj wegetacji, naznaczonej brakiem sensu i kierunku, jednakże dalekiej od ostatecznego kresu. Metafora „K'o medved zatvoren u stakleni kavez / U napušteni zoološki vrt” (Jak niedźwiedź zamknięty w szklanej klatce / W opuszczonym ogrodzie zoologicznym) jest niezwykle sugestywna. Obrazuje ona poczucie uwięzienia i izolacji, bycia wystawionym na widok, a jednocześnie pozbawionym interakcji, zapomnianym w miejscu, które straciło swój pierwotny cel. Niedźwiedź, silne zwierzę, staje się tu symbolem bezsilności i osamotnienia, zamkniętego w sztucznym środowisku.

Piosenka rozszerza to poczucie zawieszenia także na sferę społeczną i polityczną: „Ovo se teško može nazvati mirom / A znam sigurno da nije ni rat” (Trudno nazwać to pokojem / Ale wiem na pewno, że to nie wojna). W kontekście wojen jugosłowiańskich lat 90. te słowa brzmiały szczególnie rezonująco. Opisywały stan permanentnej niepewności, gdzie oficjalny pokój często był jedynie kruchą fasadą, za którą kryły się tlące się konflikty, niepokoje i lęki. Nie była to otwarta, zdefiniowana wojna, ale też nie był to prawdziwy spokój. To stan szarej strefy, który dręczył mieszkańców regionu.

Kulminacją tych wewnętrznych i zewnętrznych sprzeczności jest wers: „I sve izgleda potpuno normalno / A hladan znoj mi klizi niz vrat” (I wszystko wydaje się być zupełnie normalne / A zimny pot ścieka mi po karku). To potężny obraz wewnętrznego niepokoju, lęku i traumy, które kryją się za pozornie spokojną powierzchnią. Pozorna normalność jest jedynie maską, pod którą pulsuje stres i strach. Zimny pot symbolizuje fizyczną manifestację głębokiego niepokoju, który przenika podmiot liryczny, pomimo braku widocznych zagrożeń.

Chór „Kaži mi gde smo? / Ovo je mesto... (Ni na nebu ni na zemlji)” (Powiedz mi, gdzie jesteśmy? / To jest miejsce... (Ani w niebie, ani na ziemi)) to desperackie wołanie o wyjaśnienie, o nadanie sensu sytuacji, o wyjście z tego paraliżującego stanu. Brak jasnej odpowiedzi podkreśla bezradność i brak perspektyw. Bajaga w wywiadach podkreślał uniwersalność przesłania utworu, zauważając, że jego tekst, napisany w latach 1992-1993, odnalazł odzwierciedlenie również w czasie pandemii COVID-19. Mówił, że „Tekst jest jak to, co się dzieje”. To spostrzeżenie ukazuje, jak głęboko piosenka dotyka fundamentalnych ludzkich doświadczeń związanych z niepewnością, utratą kontroli i poszukiwaniem sensu w trudnych czasach. Utwór stał się nie tylko komentarzem do konkretnej epoki w historii Bałkanów, ale również ponadczasową balladą o egzystencjalnym dryfowaniu, która przemawia do każdego, kto kiedykolwiek czuł się zagubiony „ani w niebie, ani na ziemi”. Co ciekawe, utwór został ponownie nagrany na albumie Bajagi i Instruktori z 2020 roku, „Ovaj svet se menja”, co świadczy o jego trwałej aktualności i znaczeniu dla twórczości zespołu.