Interpretacja Skrzypi wóz - Kolęda

"Skrzypi wóz" to urokliwa polska kolęda, której korzenie sięgają prawdopodobnie pierwszej połowy XIX wieku. Mimo swojej długiej historii, pozostaje utworem o nieznanym autorstwie tekstu i melodii, co jest charakterystyczne dla wielu tradycyjnych pieśni ludowych. Po raz pierwszy została oficjalnie wydana w 1904 roku przez Karola Miarkę w zbiorze "Kantyczek kolęd, pastorałek i jasełek" w Mikołowie na Górnym Śląsku. Choć rzadziej śpiewana w kościołach, jest często obecna na koncertach, w jasełkach i konkursach bożonarodzeniowych, a szczególnie znacząca w Święto Trzech Króli. W ostatnich latach zyskała nowe życie dzięki popularnym wykonaniom, na przykład przez zespół Enej w 2016 roku, który nagrał swoją wersję kolędy. Inne zespoły, takie jak Masters czy Mała Armia Janosika, również nagrały swoje interpretacje.

Kolęda „Skrzypi wóz” maluje barwny i wzruszający obraz Bożego Narodzenia, koncentrując się na motywach podróży, darów i uniwersalnego przesłania pokoju. Rozpoczyna się od sugestywnego obrazu zimowej scenerii: „Skrzypi wóz, wielki mróz, wielki mróz na ziemi”. Ten początkowy wers natychmiast przenosi słuchacza w mroźną, lecz magiczną atmosferę zimowej nocy, podkreślając trudy podróży Trzech Króli. Dźwięk skrzypiącego wozu staje się metaforą długiej i wymagającej drogi, jaką musieli przebyć mędrcy ze Wschodu, podążając za gwiazdą. Nie jest to podróż łatwa ani komfortowa, lecz pełna poświęcenia, co nadaje aktowi składania darów dodatkowego znaczenia.

W kolejnym fragmencie kolęda opisuje przybycie Trzech Króli, którzy „złoto, mirrę kładą”. Te biblijne dary – złoto jako symbol królewskości, kadzidło (często utożsamiane z mirrą w popularnych kolędach jako symbol boskości i kapłaństwa, choć mirra ma też konotacje pogrzebowe, co prorokuje przyszłe cierpienie Chrystusa) – są wyrazem hołdu i uznania dla nowo narodzonego władcy. Pytanie „A komuż takiemu? Dzieciątku małemu” akcentuje kontrast między majestatem darów a pokorą i bezbronnością Dzieciątka. Wers „Cóż to za Dzieciątko, musi być paniątko” podkreśla królewskie pochodzenie Jezusa, mimo że narodził się w ubóstwie, co jest kluczowym elementem narracji bożonarodzeniowej.

Dalsza część utworu, „To Jezus maluśki, to Dzieciątko krasne. Cichutkie, malutkie, jak słoneczko jasne”, koncentruje się na opisie samego Jezusa. Użycie zdrobnień („maluśki”, „malutkie”, „krasne” – czyli piękne, urocze) nadaje mu delikatności i niewinności, podkreślając jednocześnie jego boski blask („jak słoneczko jasne”), który rozświetla ciemność świata. To połączenie ludzkiej kruchości z boską świetlistością stanowi o istocie inkarnacji.

Kolęda rozszerza perspektywę, włączając do opowieści również pasterzy, którzy „na lirze, na skrzypeczkach grali. Beztroscy do szopy prędko podążali”. Ich radosny pośpiech i spontaniczna muzyka symbolizują powszechną radość i uwielbienie, jakie ogarnęło prostych ludzi na wieść o narodzinach Zbawiciela. Pasterze, jako pierwsi świadkowie, reprezentują tych, którzy bez wahania podążają za wezwaniem i oddają hołd. Ich „beztroska” może odnosić się do dziecięcej prostoty wiary i braku ziemskich trosk w obliczu tak wielkiego wydarzenia.

Ostatnia zwrotka kolędy, „Pójdę ja do Niego, poproszę od Niego: „Daj nam, Boże Dziecię, pokój na tym świecie””, stanowi przejście od opisu wydarzeń historycznych do osobistej modlitwy i uniwersalnego przesłania. Jest to prośba o najcenniejszy dar, którego ludzkość potrzebuje – pokój. Ta prośba nadaje kolędzie ponadczasowy wymiar, czyniąc ją nie tylko wspomnieniem wydarzeń sprzed dwóch tysięcy lat, ale także nieustającą modlitwą o zgodę i harmonię w świecie. Refren „Hej, kolęda, kolęda” powtarzający się po każdej zwrotce, stanowi radosne, rytmiczne zawołanie, które integruje opowieść i zaprasza do wspólnego świętowania. Podkreśla on społeczny i wspólnotowy charakter kolędowania, będącego wyrazem radości z narodzenia Chrystusa.

W kontekście kulturowym, „Skrzypi wóz” jest przykładem pastorałki, czyli pieśni bożonarodzeniowej o tematyce pasterskiej, charakteryzującej się ludowym, prostym językiem i często radosną, żywiołową melodią. Mimo że nie jest tak wszechobecna jak "Cicha Noc" czy "Bóg się Rodzi", jej urok tkwi w autentyczności i zdolności do przywołania ducha tradycyjnych polskich świąt, gdzie chłód zimy spotyka się z ciepłem wiary i nadziei. Kolęda ta, choć anonimowa, jest cennym elementem polskiego dziedzictwa kulturowego, przypominającym o uniwersalnych wartościach Bożego Narodzenia.