Interpretacja Ich bin Soldat, doch bin ich es nicht gerne - Wojskowa niemiecka

"Ich bin Soldat, doch bin ich es nicht gerne" to pieśń ludowa, żołnierska i robotnicza, która wywodzi się z socjalistycznego ruchu robotniczego. Tekst, po raz pierwszy wydrukowany w 1870 roku, jest często przypisywany Maxowi Kegelowi. Porusza on temat bezsensu i obcości życia żołnierza, a kończy się wezwaniem do pojednania narodów i obalenia tyranów. Melodia piosenki pochodzi od popularnej francuskiej pieśni "Te souviens-tu?", skomponowanej przez Josepha-Denisa Doche'a (1766–1825).

Pieśń powstała w kontekście wojny francusko-pruskiej (1870-1871). Po zdobyciu francuskiego cesarza Napoleona III i kapitulacji wojsk francuskich w bitwie pod Sedanem w 1870 roku, przedstawiciele ruchu robotniczego uznali cele wojny za osiągnięte. Posłowie do północnoniemieckiego Reichstagu, August Bebel i Wilhelm Liebknecht, opowiadali się za natychmiastowym zakończeniem działań wojennych. W związku ze zmianą charakteru wojny z obronnej na agresywną, pieśń zyskała dużą popularność, zwłaszcza dzięki strofom wzywającym do braterstwa i wolności. Chociaż autorstwo jest często przypisywane Maxowi Kegelowi, to w pierwszych wydaniach z tamtego okresu nazwisko autora nie pojawia się, co Wolfgang Steinitz interpretował jako środek ostrożności mający na celu ochronę autora przed represjami. Pieśń ta, będąc hymnem sprzeciwu wobec militaryzmu, doświadczyła ponownego wzrostu popularności sto lat później, w kręgach osób sprzeciwiających się służbie wojskowej zarówno w Niemczech Zachodnich, jak i Wschodnich. W NRD została wykonana przez dysydencką grupę folkową Liedehrlich.

Tekst piosenki to głębokie, osobiste wyznanie sprzeciwu wobec narzuconej służby wojskowej i bezsensu wojny. Już od pierwszych słów: „Ich bin Soldat, doch bin ich es nicht gerne, als ich es ward, hat man mich nicht gefragt” (Jestem żołnierzem, ale nie jestem nim chętnie, kiedy nim zostałem, nikt mnie nie pytał), podmiot liryczny wyraża fundamentalny brak zgody. Nie jest to jedynie niechęć, ale poczucie głębokiej niesprawiedliwości – jego wola została zignorowana, a on sam został „Man riss mich fort, hinein in die Kaserne, gefangen ward ich, wie ein Wild gejagt” (Wyrwano mnie, wtrącono do koszar, zostałem uwięziony, jak dzikie zwierzę ścigany). Ta metafora uwięzionego zwierzęcia doskonale oddaje stan przymusu i utraty wolności, a także dehumanizacji, jakiej doświadcza rekrut.

Odejście od „Heimat, von des Liebchens Herzen” (domu, od serca ukochanej) i „von der Freunde Kreis” (od kręgu przyjaciół) to bolesne zerwanie z wszystkim, co dla człowieka najważniejsze: z miłością, przynależnością i bezpieczeństwem. Wspomnienie tych utraconych wartości wywołuje w podmiocie lirycznym nie tylko „Wehmut Schmerzen” (ból melancholii), ale także „Zornes Glut so heiß” (żar gniewu tak gorący), co wskazuje na silne, mieszane emocje – smutek z powodu straty i wściekłość na tych, którzy tę stratę spowodowali.

Druga zwrotka pogłębia tę niechęć, uderzając w samą istotę żołnierskiego rzemiosła. Podmiot liryczny otwarcie deklaruje: „Ich lieb' ihn nicht, den blauen Königsrock” (Nie kocham go, tego niebieskiego królewskiego munduru). „Niebieski królewski mundur” (blauer Königsrock) jest tu symbolem pruskiej, a później niemieckiej armii tamtych czasów, podkreślając historyczny kontekst poboru. To odrzucenie munduru to symboliczne odrzucenie całego militarystycznego systemu. Co więcej, mówi: „Ich lieb' es nicht, das blut'ge Waffenleben, mich zu verteid'gen wär' genug ein Stock” (Nie kocham krwawego życia z bronią, by się bronić, wystarczyłby mi kij). To zdanie to esencja pacyfistycznego przesłania – odrzucenie przemocy jako środka rozwiązywania konfliktów i podkreślenie absurdalności rozbudowanych armii, gdy podstawowa samoobrona nie wymaga skomplikowanej machiny wojennej. Pytanie „O sagt mir an, wozu braucht ihr Soldaten?” (O powiedzcie mi, po co wam żołnierze?) to bezpośrednia konfrontacja z władzą i wojskiem. Podmiot liryczny stawia uniwersalną prawdę: „Ein jedes Volk liebt Ruh' und Frieden nur” (Każdy naród kocha tylko spokój i pokój). Zarzut jest jasny: to „allein aus Herrschsucht und dem Volk zum Schaden” (jedynie z żądzy władzy i na szkodę ludu) tyranizuje się narody, depcząc „die gold'ne Flur!” (złote pola). To oskarżenie pod adresem elit, które dla własnych ambicji poświęcają dobrobyt i życie zwykłych ludzi.

Trzecia zwrotka przedstawia gorzką rzeczywistość służby: monotonię i utratę godności. „Ich bin Soldat, muss Tag und Nacht marschieren, statt an der Arbeit, muss ich Posten steh'n” (Jestem żołnierzem, muszę dzień i noc maszerować, zamiast pracować, muszę stać na warcie). To zestawienie pracy cywilnej z bezproduktywną służbą wojskową podkreśla bezsensowność tego życia. Najbardziej przejmujące jest jednak to, co dzieje się na polu bitwy: „Und geht's ins Feld, so muss ich Brüder morden, von denen keiner mir zuleid was tat” (A kiedy idzie się w pole, muszę mordować braci, z których żaden nic mi złego nie uczynił). To sedno antywojennego sprzeciwu – uświadomienie, że przeciwnik jest tak samo człowiekiem, a wojna zmusza do bratobójstwa. Cena za to jest straszna: „Dafür als Krüppel trag' ich Band und Orden, und hungernd ruf ich dann: Ich war Soldat!” (W zamian jako kaleka noszę wstęgi i ordery, i głodując wołam wtedy: Byłem żołnierzem!). To ironiczny obraz wojennego bohatera – okaleczonego, głodnego, z nic nieznaczącymi odznaczeniami, które nie są w stanie wynagrodzić utraty zdrowia i godności.

Finałowa zwrotka to potężny, uniwersalny apel. Podmiot liryczny rozciąga swoje przesłanie na wszystkich ludzi, niezależnie od narodowości czy symboli wojskowych: „Ihr Brüder all', ob Deutsche, ob Franzosen, ob Ungarn, Dänen, ob vom Niederland, ob grün, ob rot, ob blau, ob weiß die Hosen” (Wy wszyscy bracia, czy Niemcy, czy Francuzi, czy Węgrzy, Duńczycy, czy z Niderlandów, czy zielone, czy czerwone, czy niebieskie, czy białe spodnie). Różne kolory spodni symbolizują różne mundury i armie, ale przesłanie jest ponad podziałami. Zamiast „Blei zum Gruß” (ołowiu na powitanie), wzywa do „Bruderhand” (braterskiej dłoni). To bezpośrednie wezwanie do pokoju i solidarności między narodami. Zakończenie piosenki jest deklaracją nowej wizji: „Auf, lasst zur Heimat uns zurück marschieren, von den Tyrannen unser Volk befrei'n, denn nur Tyrannen müssen Kriege führen, Soldat der Freiheit will ich gerne sein!” (Wstańmy, maszerujmy z powrotem do domu, wyzwólmy nasz naród spod tyranów, bo tylko tyrani muszą prowadzić wojny, żołnierzem wolności chciałbym być chętnie!). Pieśń przekształca ideę żołnierza z posłusznego narzędzia tyranów w bojownika o prawdziwą wolność, która oznacza pokój i braterstwo. To wezwanie do rewolucji, nie przeciwko innym narodom, lecz przeciwko tym, którzy wojnę wywołują – przeciwko tyranom. W tym sensie pieśń, która narodziła się w kontekście ruchów robotniczych, staje się ponadczasowym manifestem pacyfizmu i międzyludzkiej solidarności.

Wspomniana przez użytkownika "Wojskowa niemiecka" to zatem nie nazwa wykonawcy, a raczej określenie gatunku, do którego utwór przynależy – pieśni żołnierskiej, ale w tym przypadku pieśni sprzeciwu. Piosenka była popularna w wydaniach różnych śpiewników socjaldemokratycznych i robotniczych z przełomu XIX i XX wieku. Brak konkretnych "wypowiedzi artysty lub zespołu" wynika z jej charakteru jako anonimowej (choć przypisywanej Maxowi Kegelowi) pieśni ludowej i robotniczej, która stała się głosem zbiorowego sprzeciwu, a nie dziełem pojedynczego, promowanego twórcy. Niemniej jednak, jej przesłanie rezonowało przez dekady, czego dowodem jest jej odrodzenie wśród ruchów pacyfistycznych i grup folkowych, takich jak Zupfgeigenhansel, który wydał swoją wersję na albumie "Volkslieder I" w 1976 roku. Jest to zatem niezwykle ważny dokument społeczny, świadectwo antywojennych nastrojów, które towarzyszyły militaryzacji Europy w XIX i na początku XX wieku.