Interpretacja Moj Ivane - Marko Perković Thompson

Marko Perković Thompson, jedna z najbardziej rozpoznawalnych postaci chorwackiej sceny muzycznej, słynie z pieśni głęboko zakorzenionych w chorwackiej historii, patriotyzmie i wierze. Jego utwór „Moj Ivane” nie jest wyjątkiem – to pieśń, która porusza najczulsze struny chorwackiej duszy, a jej sens staje się w pełni zrozumiały w kontekście burzliwych wydarzeń, jakimi była Wojna w Chorwacji (zwana również Wojną Ojczyźnianą, chorw. Domovinski Rat) w latach 1991-1995.

Piosenka otwiera się sielskim obrazem: „Cija j' ono livada, cija j' ono trava / cija li je divojka, rumena i plava / Ivanova livada, Ivanova trava / Ivanova divojka, rumena i plava” (Czyja tamta łąka, czyja tamta trawa, czyja jest ta dziewczyna, rumiana i jasnowłosa? Janowa łąka, Janowa trawa, Janowa dziewczyna, rumiana i jasnowłosa). Ten początek, choć prosty, jest niezwykle symboliczny. Wskazuje na ustaloną przynależność, na ład, na tożsamość ziemi i ludzi, która jest nienaruszona i jasno określona. Imię Ivan (pol. Jan) jest w Chorwacji niezwykle popularne i może symbolizować archetypicznego Chorwata – gospodarza, obrońcę, syna tej ziemi. Łąka i trawa to metafora ojczyzny, ziemi uprawianej i pielęgnowanej przez pokolenia, a rumena i plava divojka (rumiana i jasnowłosa dziewczyna) – symbolizuje naród, przyszłość, dom, miłość i wszystko, co najdroższe.

Jednak ta idylla zostaje brutalnie przerwana w drugiej zwrotce: „Odvela nam Ivana ta sudbina kleta / odvela sa Kupresa priko bijela svijeta / ostala je samo jedna zelja jaka / zapjevati pjesmu kupreskog junaka” (Powiódł nam Jana ten los przeklęty, powiódł z Kupresu przez biały świat. Została tylko jedna silna chęć: zaśpiewać piosenkę kupreskiego bohatera). Słowa te natychmiast przenoszą nas w realia wojny. „Sudbina kleta” – przeklęty los – to wojna, która rozdzieliła rodziny, wypędziła ludzi z domów i zmusiła ich do tułaczki „priko bijela svijeta” (przez biały świat). Kluczowe jest tu odniesienie do Kupresu. Kupres to region w Bośni i Hercegowinie, historycznie zamieszkany przez Chorwatów, który stał się jednym z najbardziej zaciętych pól bitewnych podczas wojny w byłej Jugosławii. To obszar o ogromnym znaczeniu symbolicznym dla Chorwatów, który był świadkiem ciężkich walk i cierpień, a jego ludność doświadczyła wypędzeń i przesiedleń. Thompson, urodzony w Čavoglave, również aktywnie uczestniczył w Wojnie Ojczyźnianej, a jego twórczość jest głęboko związana z tym doświadczeniem. Zatem wygnanie Ivana z Kupresu nie jest tylko osobistą tragedią, lecz tragedią całego narodu, wygnanego z własnej ziemi. Pomimo tej tragedii, pozostaje jednak „jedna zelja jaka” (jedna silna chęć) – pragnienie zaśpiewania pieśni kupreskiego bohatera, co symbolizuje niezłomnego ducha i pamięć o tych, którzy walczyli.

Refren piosenki jest pełen tęsknoty i nadziei: „Moj Ivane, pobratime mio / jesi l' skoro na Kupresu bio / je l' kupresko polje uzorano / je l' na njemu zito posijano” (Mój Janie, bracie mój, czy dopiero co nie byłeś na Kupresie? Czy kupreskie pole zaorane? Czy żyto na nim posiane?). To bezpośrednie zwrócenie się do Ivana, nazwanie go „pobratime mio” (bratem miłym, pobratymcem) podkreśla głębokie więzy wspólnoty. Pytania o zaorane pole i posiane żyto są metaforą życia, odrodzenia i nadziei na powrót normalności, na możliwość uprawy ziemi i zbierania plonów na ojczystej ziemi. W rozmowach o swojej muzyce Thompson często podkreśla znaczenie utrzymywania tradycji i miłości do ojczyzny, mówiąc, że jego piosenki są odbiciem chorwackiej historii i duszy. Piosenka „Moj Ivane” jest oryginalnie chorwacką pieśnią ludową z Kupresu, którą Thompson spopularyzował w swojej unowocześnionej wersji, umieszczając ją na swoim albumie „E, moj narode” wydanym w 2002 roku. To podkreśla jej korzenie w świadomości zbiorowej i tradycji regionu.

Ostatnia zwrotka to kwintesencja optymizmu i wiary w zwycięstwo: „Vratit ce se Ivan s tisucu momaka / pjevat ce se pjesme nasih Kupresaka / pokosit ce Ivan livadu i travu / ozenit ce divojku rumenu i plavu” (Wróci Jan z tysiącem chłopaków. Będzie się śpiewać piosenki naszych Kupresaków. Skosi Jan łąkę i trawę. Ożeni się z dziewczyną rumianą i jasnowłosą). To nie jest tylko nadzieja, to obietnica powrotu i triumfu. Ivan nie wraca sam – wraca „s tisucu momaka” (z tysiącem chłopaków), co symbolizuje siłę i jedność narodu w walce o odzyskanie swojej ziemi. Powrót oznacza nie tylko militarne zwycięstwo, ale także przywrócenie życia – śpiewanie pieśni, co oznacza powrót do kultury i tradycji; koszenie łąki i trawy, symbolizujące odbudowę gospodarki i normalne funkcjonowanie; oraz poślubienie dziewczyny, co jest metaforą odrodzenia narodu, kontynuacji życia i zapewnienia przyszłości na własnej ziemi. Thompson wielokrotnie podkreślał w wywiadach (np. na kanale YouTube, gdzie opublikowano fragment z jego koncertu z przesłaniem do Chorwatów w Bośni i Hercegowinie), że jego piosenki mają dodawać otuchy i przypominać o niezłomności chorwackiego ducha, niezależnie od politycznych przeciwności. Piosenka stała się hymnem nadziei dla wielu Chorwatów, szczególnie tych z diaspory i z Bośni i Hercegowiny, którzy doświadczyli wojennego losu.

Wypowiedzi artysty, takie jak te cytowane w artykule na portalu Index.hr z października 2025, często podkreślają jego przywiązanie do chorwackiej tożsamości i krytykę „ducha komunizmu”, co umiejscawia jego twórczość w szerszym kontekście konserwatywnych i nacjonalistycznych ruchów w Chorwacji. Należy jednak pamiętać, że Thompson budzi również kontrowersje, związane z interpretacją jego tekstów i symboliki. Mimo to, w kontekście „Moj Ivane”, te elementy tworzą spójny obraz pieśni o niezłomnej nadziei, o powrocie do korzeni i o triumfie życia nad zniszczeniem na ukochanej chorwackiej ziemi, szczególnie w regionie Kupresu, który tak wiele przeszedł. Jest to opowieść o wspólnocie, która mimo trudności, nigdy nie traci wiary w lepszą przyszłość i w to, że „nasze” – ziemia, tradycja, ludzie – powróci na swoje miejsce.