Interpretacja Diva Grabovčeva - Marko Perković Thompson

Piosenka „Diva Grabovčeva” autorstwa Marka Perkovicia Thompsona, która ukazała się w 2006 roku na albumie „Bilo jednom u Hrvatskoj”, to głęboka ballada upamiętniająca tragiczną postać z historii i legend Hercegowiny. Nie jest to jedynie opowieść, ale raczej hołd i refleksja nad wartościami takimi jak wiara, czystość i narodowa tożsamość w obliczu opresji.

Tekst piosenki rozpoczyna się od malowniczego opisu miejsca pochodzenia Divy: „Bila jednom u tim davnim danima / Grabovčeva lijepa kći / Gdje iz kamena voda teče / Na Hercegovu tlu / Gdje iz kamena raste cvijeće / U sjećanje na nju”. Te słowa od razu zanurzają słuchacza w kontekście surowej, lecz pięknej ziemi Hercegowiny, gdzie życie wykuwa się z kamienia, a woda i kwiaty stają się symbolami pamięci. Thompson odwołuje się tu do silnego związku człowieka z ojczystą ziemią, podkreślając jej niezwykłość i jednocześnie trudne warunki, w których rozkwitło piękno i siła Divy. Jest to również nawiązanie do historycznego tła, gdzie Hercegowina przez wieki była terenem, na którym narody musiały walczyć o zachowanie swojej kultury i wiary.

Diva Grabovčeva to postać legendarna, uważana za męczennicę i dziewicę w folklorze katolickich mieszkańców Bośni i Hercegowiny. Urodziła się około 1660 roku w Varvarze w Ramie, a zmarła około 1680 roku w Kedžarze, na górze Vran. Według ustnej tradycji, piękna Diva odmówiła poślubienia Tahir-bega Kopčicia, lokalnego osmańskiego szlachcica, który chciał ją pojąć siłą za żonę. W konsekwencji swojego sprzeciwu została zamordowana. Thompson w swojej piosence uchwyca ten kluczowy moment: „Dušman tuče, mlado tijelo ubija / U oku joj gasi nevin sjaj / Molitva je na usnama bila joj za kraj / Umre tijelo, al' duša ode u Gospin zagrljaj”. To fragment pełen dramatyzmu, który koncentruje się nie tylko na fizycznej śmierci, ale przede wszystkim na duchowym triumfie. „Dušman” (wróg, nieprzyjaciel) symbolizuje tu nie tylko Tahir-bega, ale szerszy kontekst obcej dominacji i zagrożenia dla tożsamości. Śmierć Divy jest przedstawiona jako akt męczeństwa za wiarę i czystość, a jej dusza, odchodząca „u Gospin zagrljaj”, symbolizuje jej świętość i boską opiekę. To wyraźne nawiązanie do katolickiej wiary, która była i jest kluczowym elementem tożsamości chorwackiej w Bośni i Hercegowinie.

Refren piosenki „Diva, Diva Grabovčeva / Zauvijek na nebu s'ja / Teče voda Hercegova / Tamo gdje bi njezin kraj” jest niczym modlitwa i przysięga pamięci. Podkreśla on wieczność jej dziedzictwa i to, że jej historia stała się integralną częścią krajobrazu i ducha Hercegowiny. Woda, która „teče” w Hercegowinie, staje się rzeką pamięci, która nieprzerwanie przypomina o poświęceniu Divy. Grób Divy na Kedžarze stał się miejscem pielgrzymek, szczególnie dla Bośniackich Chorwatów, gdzie co roku, w pierwszą niedzielę lipca, odprawiana jest msza święta upamiętniająca jej dzień. Już na początku XX wieku archeolog Ćiro Truhelka odnalazł w tym miejscu szczątki młodej dziewczyny, co wzmocniło legendę i kult Divy.

W trzeciej zwrotce Thompson poszerza perspektywę, mówiąc: „Pogledaj u oči našim ženama / I kad vidiš jedan divan sjaj / To je Diva Grabovčeva / Još je ona živa, znaj”. To przesłanie jest niezwykle ważne, ponieważ przekracza ramy historycznej opowieści i czyni Divę wiecznym symbolem. Jej duch, jej odwaga i jej czystość są obecne w kolejnych pokoleniach kobiet, stając się źródłem siły i inspiracji. Diva Grabovčeva, jak podkreślają źródła, stała się symbolem dziewictwa, moralności i oporu przeciwko złu.

Ostatnia zwrotka odnosi się do współczesności: „Surovo je ovo vrijeme, ljudi zli / Vlada opći nespokoj / Ja se osjećam bolje kada / Pjevam ti o njoj / O toj ženi, čistoj, hrabroj / Divi Grabovčevoj”. Artysta wyraża tu tęsknotę za wartościami, które uosabia Diva, w czasach pełnych niepokoju i zła. Śpiewanie o niej staje się dla niego aktem ukojenia, sposobem na przypomnienie o ponadczasowych cnotach. Thompson, znany ze swojego zaangażowania w chorwacką tożsamość narodową i wartości chrześcijańskie, wykorzystuje historię Divy jako metaforę dla współczesnych zmagań. Choć nie udało się znaleźć konkretnych wypowiedzi artysty bezpośrednio dotyczących tej piosenki, jej tematyka idealnie wpisuje się w jego szeroko znany przekaz, który często celebruje bohaterstwo, wiarę i miłość do ojczyzny. Piosenka jest odczytywana jako hymn ku czci nieugiętej wiary i czystości, które przetrwały najcięższe próby.

„Diva Grabovčeva” to nie tylko utwór muzyczny, ale część szerszego dziedzictwa kulturowego. O Divie powstały również inne dzieła, w tym sztuki literackie, opera w języku chorwackim, a nawet filmy. Thompson swoją piosenką, wydaną na albumie „Bilo jednom u Hrvatskoj” w 2006 roku, przyczynił się do popularyzacji tej postaci, sprawiając, że historia Divy Grabovčevej dotarła do szerszej publiczności, umacniając jej miejsce jako symbolu narodowej dumy, religijnej niezłomności i wiecznej pamięci. Utwór jest świadectwem, że prawdziwe bohaterstwo nie gaśnie wraz ze śmiercią, lecz żyje w pamięci i sercach pokoleń, inspirując do obrony wartości.