Interpretacja E lucevan le stelle - Giacomo Puccini

"E lucevan le stelle" ("I gwiazdy świeciły...") to jedna z najbardziej przejmujących i rozpoznawalnych arii w historii opery, pochodząca z trzeciego aktu Toski Giacomo Pucciniego. Napisana w 1900 roku do włoskiego libretta Luigiego Illicy i Giuseppe Giacosa, jest śpiewana przez malarza Mario Cavaradossiego, gdy oczekuje on na egzekucję na dachu Zamku Świętego Anioła w Rzymie. To właśnie ten kontekst – nieuchronna śmierć i wspomnienie utraconej miłości – nadaje arii jej niezwykłą moc emocjonalną.

Utwór rozpoczyna się od ponurego solo klarnetu, które natychmiast wprowadza słuchacza w melancholijny nastrój. Słowo "E" (i) na początku, często pomijane w tłumaczeniach, jest kluczowe – sugeruje, że wkraczamy w środek jego myśli, w strumień świadomości umierającego człowieka, który już zaczął swoją refleksję. Cavaradossi patrzy na gwiazdy ("E lucevan le stelle..."), czuje zapach ziemi ("ed olezzava la terra") i wspomina idylliczne noce z ukochaną Toscą. Te sensoryczne detale malują obraz piękna świata, który za chwilę utraci, intensyfikując tragizm jego położenia.

Następne wersy, "stridea l'uscio dell'orto... e un passo sfiorava la rena...", przenoszą nas do konkretnego, intymnego wspomnienia. Skrzypiąca brama ogrodu i delikatny krok na piasku to sygnały nadejścia Toski – momenty oczekiwania pełne miłosnego napięcia. Kiedy Tosca wchodzi, "fragrante" (pachnąca) i wpada w jego ramiona, tekst nabiera zmysłowości i ciepła: "mi cadea fra le braccia". To jest szczyt jego szczęścia, punkt kulminacyjny jego wspomnień.

Aria nabiera intensywności w kulminacyjnym fragmencie: "O! dolci baci, o languide carezze, mentr'io fremente le belle forme disciogliea dai veli!" ("O! słodkie pocałunki, o mdłe pieszczoty, gdym drżąc, z wolna zdejmował z pięknych kształtów zasłony!"). Tutaj Puccini powtarza incipit melodii, co wzmacnia sentymentalny charakter wspomnień. Jest to płomienne przypomnienie ich namiętnej miłości, fizycznej bliskości i intymności, która teraz wydaje się nieosiągalna i bezpowrotnie utracona. Wspomnienie to jest tak żywe, że niemal boli.

Nagłe przejście do "Svanì per sempre il sogno mio d'amore. L'ora è fuggita, e muoio disperato!" to bolesne zderzenie z rzeczywistością. Sen o miłości zniknął na zawsze, a godzina egzekucji nadeszła. Desperacja Cavaradossiego jest podkreślona przez powtórzenie frazy "E muoio disperato!" ("I umieram zrozpaczony!"), co potęguje jego cierpienie i świadomość końca.

Ostatnie, najbardziej przejmujące wersy, zawierają ironiczną puentę: "E non ho amato mai tanto la vita, tanto la vita!". W obliczu śmierci, kiedy wszystko ma się zakończyć, Cavaradossi zdaje sobie sprawę, że nigdy wcześniej tak intensywnie nie kochał życia – co jest jednocześnie wyrazem jego bezmiernego bólu i ostatecznym hołdem dla cennego daru istnienia i miłości, której doświadczył.

"E lucevan le stelle" jest powszechnie uważana za jedną z najsłynniejszych arii operowych i stanowi część repertuaru spinto tenora. Była wykonywana przez największych śpiewaków, takich jak Enrico Caruso (który nagrał ją kilkakrotnie), Luciano Pavarotti, Jonas Kaufmann czy Placido Domingo. Nagrania Caruso charakteryzowały się bardziej bezpośrednim podejściem, z mniejszą zmianą dynamiki, śpiewane pełnym głosem. Giuseppe Di Stefano natomiast, według niektórych, ustanowił "platynowy standard" dla tej arii, łącząc piękno tonu, elokwencję, pasję i cieniowanie dynamiczne, które wydobywały z utworu każdą uncję emocji.

Ciekawostką jest to, że melodia "E lucevan le stelle" była przedmiotem sporu o plagiat. W 1921 roku wydawca Pucciniego, G. Ricordi, pozwał twórców popularnej piosenki "Avalon" Ala Jolsona, Buddy'ego DeSylvy i Vincenta Rose'a, twierdząc, że melodia została skopiowana z arii. Sąd przyznał rację Pucciniemu i jego wydawcy, przyznając im 25 000 dolarów odszkodowania oraz wszystkie przyszłe tantiemy z tytułu sprzedaży piosenki. Sprawa ta podkreśla ponadczasową i uniwersalną siłę kompozycji Pucciniego.

Aria ta jest mistrzowskim połączeniem muzyki i słów, które oddają esencję ludzkiego doświadczenia w obliczu utraty. Dzięki Pucciniemu, rozpacz Cavaradossiego i jego miłość do życia rezonują z publicznością na całym świecie, czyniąc "E lucevan le stelle" ponadczasowym arcydziełem.