Interpretacja Nisi Dominus, RV 608 (Cum dederit) / Lo que la vida me robó - Antonio Vivaldi

Interpretacja tekstu pieśni "Nisi Dominus, RV 608 (Cum dederit) / Lo que la vida me robó" autorstwa Antonio Vivaldiego, ze szczególnym uwzględnieniem fragmentu "Nisi Dominus", stanowi fascynujące studium zależności ludzkiego wysiłku od boskiej opatrzności, a także celebrację życia i dziedzictwa. Tekst pieśni to biblijny Psalm 127 (w Wulgacie 126), przypisywany królowi Salomonowi, który jest głęboką refleksją nad próżnością ludzkich działań bez Bożego błogosławieństwa i wartością dzieci jako daru od Pana.

Początkowe wersy, "Nisi Dominus ædificaverit domum, in vanum laboraverunt qui ædificant eam. Nisi Dominus custodierit civitatem, frustra vigilat qui custodit eam," jasno podkreślają główną tezę: wszelkie przedsięwzięcia – budowanie domu czy strzeżenie miasta – są daremne, jeśli nie są wspierane przez Boga. To fundamentalne przesłanie przenika całą kompozycję Vivaldiego, ubraną w barokowe szaty muzyczne. Jest to echo debaty o naturze łaski, wiary i uczynków, która przewijała się przez wieki w tradycji chrześcijańskiej. Bez względu na intensywność i stres związany z ludzkimi staraniami, nie mogą one przezwyciężyć bezbożnych fundamentów.

Kolejny fragment, "Vanum est vobis ante lucem surgere: surgite postquam sederitis, qui manducatis panem doloris. Cum dederit dilectis suis somnum," jest sercem psalmu i utworu Vivaldiego. Mówi o bezcelowości znoju, wczesnego wstawania i późnego kładzenia się, jedzenia "chleba boleści," kiedy Bóg "daje sen swoim umiłowanym". Ta linia, "Cum dederit dilectis suis somnum", jest szczególnie poruszająca i w interpretacji Vivaldiego staje się momentem głębokiego spokoju i ukojenia. Vivaldi, znany głównie z koncertów instrumentalnych, w swoich dziełach sakralnych, takich jak RV 608, wykazuje niezwykłą wyobraźnię w kwestii koloru i nastroju. Część "Cum dederit" jest często opisywana jako kołysząca siciliana, typowa dla arii o śnie w operze, co potęguje wrażenie pokoju i boskiego odpoczynku. Instrumentalne akompaniamenty są tak żywe jak w każdej operze barokowej, co ożywia to dzieło. Bruce Lamott zauważa, że "chleb boleści" (doloris) jest muzycznie malowany basem schodzącym półtonami, co jest typową figurą dla operowych lamentów, a "Cum dederit" to delikatnie kołysząca się siciliana, częsty operowy pomysł na arie o śnie.

Vivaldi skomponował "Nisi Dominus, RV 608" około 1715 roku, prawdopodobnie podczas swojego zaangażowania w Ospedale della Pietà w Wenecji – sierociniec dla dziewcząt, gdzie utwór mógł mieć swoją pierwszą premierę. Jest to niezwykła psalmodia na głos altowy, smyczki i organy lub klawesyn, ponieważ ustala Psalm Wieczorny na głos solowy. Głos altowy może być wykonywany przez kontralt (żeński) lub kontratenora (męski). Ciekawostką jest, że Vivaldi sam mógł być solistą grającym na violi d'amore w częściach z obbligato, ponieważ w 1717 roku dał improwizowany koncert na tym instrumencie, który zgromadził tłumy. Dzieło to zostało odkryte ponownie dopiero około 1930 roku wraz z innymi rękopisami Vivaldiego w Bibliotece Nazionale w Turynie, otrzymując pierwsze wykonania od czasów Vivaldiego w 1939 roku.

Dalsze wersy, "Ecce hæreditas Domini, filii; merces, fructus ventris. Sicut sagittæ in manu potentis, ita filii excussorum. Beatus vir qui implevit desiderium suum ex ipsis: non confundetur cum loquetur inimicis suis in porta," celebrują dzieci jako dziedzictwo i nagrodę od Pana. Dzieci są porównywane do strzał w ręku wojownika, symbolizując siłę, wsparcie i obronę w starości. Szczęśliwy jest człowiek, którego kołczan jest nimi pełen, gdyż nie będzie zawstydzony, gdy będzie rozmawiał ze swoimi wrogami w bramie. Cały psalm podkreśla, że prawdziwe bezpieczeństwo i pomyślność pochodzą z uznania i polegania na Bożej opatrzności w każdym aspekcie życia.

Choć "Nisi Dominus, RV 608" jest dziełem sakralnym, Michael Talbot, znawca Vivaldiego, nazywa Gloria Patri z tego utworu "coup de théâtre", gdzie Vivaldi wprowadza miękką, srebrzystą jakość violi d'amore, sprawiając, że chwała Trójcy Świętej "pojawia się jak cudowny sen, trans piękna". W nagraniach "Cum dederit" często orkiestra stosuje specjalne "ołowiane tłumiki" (con piombi) na smyczkach, tworząc niezwykle nastrojowe brzmienie, które doskonale oddaje nastrój fragmentu.

Związek z tytułem "Lo que la vida me robó" (Co ukradło mi życie) jest mniej oczywisty w kontekście oryginalnego tekstu łacińskiego i klasycznej interpretacji dzieła Vivaldiego. Może to być odniesienie do współczesnego wykonania, adaptacji, lub po prostu popularne skojarzenie, które nadaje nową perspektywę na uniwersalne przesłanie utworu. Być może tytuł ten sugeruje, że w obliczu strat i trudności życiowych, przesłanie psalmu o boskiej opatrzności i spokoju nabiera jeszcze większego znaczenia, oferując nadzieję i ukojenie tym, którzy czują, że "życie coś im ukradło." Bez względu na zewnętrzne okoliczności, muzyka Vivaldiego, zwłaszcza w tak pięknym i introspektywnym fragmencie jak "Cum dederit," potrafi przenieść słuchacza w stan głębokiego refleksji i spokoju, uświadamiając, że prawdziwa pomyślność i bezpieczeństwo tkwią w zaufaniu do wyższej siły, a nie tylko w ludzkim wysiłku.