Interpretacja Cztery pory roku - Antonio Vivaldi

Dzieło Antonio Vivaldiego, zatytułowane "Cztery pory roku" (Le quattro stagioni), to jedno z najbardziej rozpoznawalnych i uwielbianych arcydzieł muzyki klasycznej, będące w rzeczywistości cyklem czterech koncertów skrzypcowych, a nie piosenką z tekstem. Ta monumentalna kompozycja, skomponowana około 1720 roku w Mantui i opublikowana w Amsterdamie w 1725 roku jako część zbioru Op. 8 Il cimento dell'armonia e dell'inventione (Spór między harmonią a wyobraźnią), jest prekursorem muzyki programowej. To właśnie ta cecha – intencja kompozytora, by muzyka opowiadała historię lub opisywała konkretne obrazy – wyróżnia "Cztery pory roku" i czyni je tak fascynującym. Co niezwykłe, Vivaldi opatrzył każdy koncert towarzyszącym sonetem, prawdopodobnie własnego autorstwa, który stanowi literacki przewodnik po muzyce, wyjaśniając, jakie sceny i emocje mają być przez nią wywołane. To zaproszenie do synestetycznego doświadczenia, w którym słowa poezji ożywają w nutach.

Wiosna (Koncert nr 1 E-dur, RV 269) to muzyczny obraz odradzającej się przyrody, pełen radości i świeżości. Pierwsze Allegro wita słuchaczy wesołym śpiewem ptaków, oddanym przez liczne trele solowych skrzypiec, a szum strumyków i delikatny powiew wiatru naśladują szesnastkowe pochody instrumentów smyczkowych. Sonet opisuje ptaki witające wiosnę radosnymi pieśniami, szepczące strumyki pośród łagodnych wiatrów. Niespodziewanie pojawia się motyw burzy – gwałtowne tremolo smyczków symbolizuje grzmoty i błyskawice – by ustąpić miejsca powracającemu, pogodnemu nastrojowi. W idyllicznym Largo przenosimy się na kwiecistą łąkę, gdzie śpi pasterz, a jego wierny pies, zgodnie z sugestią Vivaldiego, "szczeka" w partii altówki. Finałowe Allegro to żywiołowy taniec wiejski, odzwierciedlający radość i świętowanie.

Lato (Koncert nr 2 g-moll, RV 315) roztacza przed nami obraz dusznego, upalnego dnia, naznaczonego niepokojem. Już w Allegro non molto czujemy wyczerpanie słońcem, a melodia naśladuje głosy kukułki, turkawki i szczygła. Sonet mówi o ludziach i stadach więdnących od spiekoty, o kukułce i innych ptakach, po czym pojawia się lekki wiatr, który jednak szybko przeradza się w zwiastun burzy. Adagio e piano – Presto e forte to moment pełen lęku przed błyskawicami i grzmotami, przerywany brzęczeniem much i komarów, które odbierają odpoczynek. Dramatyczne Presto w pełni oddaje nawałnicę – grad niszczy zboża, a solowe skrzypce grają żałosną melodię, symbolizując płacz przerażonego dziecka. W przeciwieństwie do "Wiosny", po letniej burzy nie następuje powrót do beztroskiego nastroju.

Jesień (Koncert nr 3 F-dur, RV 293) celebruje obfitość zbiorów i wiejskie radości. Początkowe Allegro rozbrzmiewa wesołymi tańcami i pieśniami chłopów, którzy świętują udane żniwa, by pod wpływem wina Bachusa popaść w sen. Vivaldi w dowcipny sposób przedstawia te sceny, a rozłożone akordy i szybkie pasaże mogą symbolizować pijackie upojenie i sen. Środkowe Adagio molto to spokojny sen wieśniaków, w którym powietrze koi zmysły, a sama pora roku zaprasza do głębokiego odpoczynku. Finałowe Allegro, zatytułowane "Polowanie" (La caccia), to dynamiczny i barwny obraz myśliwych wyruszających o świcie z rogami, psami i strzelbami. Muzyka sugestywnie oddaje pościg za uciekającą zwierzyną, jej strach i wyczerpanie, aż do momentu, gdy zraniona pada.

Zima (Koncert nr 4 f-moll, RV 297) to przenikliwie mroczny, ale i piękny obraz najchłodniejszej pory roku. Allegro non molto maluje zamarznięty, drżący świat, z lodowatym śniegiem i porywistym wiatrem. Słychać dźwięki stukania zębami z zimna i miarowe tupanie, by rozgrzać stopy. Largo przenosi nas do ciepłego wnętrza, gdzie spędzamy spokojne chwile przy kominku, podczas gdy na zewnątrz szaleje deszcz. Ostatnie Allegro to z kolei śmiała próba poruszania się po lodzie – chwiejne kroki, poślizgnięcia i upadki, a następnie szybka ucieczka, gdy lód zaczyna pękać. Koncert kończy się obrazem wiatrów walczących ze sobą, które mimo swej zimnej pustki, niosą również pewne piękno.

"Cztery pory roku" to nie tylko wirtuozerski popis skrzypcowy Vivaldiego, który sam był wybitnym skrzypkiem, ale także przełomowe dzieło, które wpłynęło na rozwój muzyki programowej i instrumentalnej, inspirując późniejszych kompozytorów, takich jak Johann Sebastian Bach czy Franz Joseph Haydn. Jego innowacyjność polegała na szczegółowym przełożeniu słowa poetyckiego na konstrukcję muzyczną, stosując efekty onomatopeiczne, które malują pejzaże dźwiękowe z niezwykłą precyzją. Mimo że po śmierci Vivaldiego jego twórczość na pewien czas popadła w zapomnienie – ceniono go bardziej jako skrzypka niż kompozytora – to w latach 20. i 30. XX wieku "Cztery pory roku" zostały na nowo odkryte i dziś są jednym z najczęściej wykonywanych dzieł muzyki klasycznej. Ich ponadczasowy charakter i uniwersalność sprawiają, że są obecne w popkulturze, filmach, a nawet inspirują nowoczesne adaptacje, jak "Cztery pory roku Buenos Aires" Astora Piazzolli. Wielu krytyków i muzyków podkreśla, że aby w pełni docenić to dzieło, warto – zgodnie z życzeniem samego Vivaldiego – zapoznać się z towarzyszącymi sonetami, które otwierają przed słuchaczem bogactwo detali i intencji kompozytora. To pozwala przenieść się w świat barokowej wyobraźni, gdzie muzyka staje się lustrem natury i ludzkich doświadczeń.