Interpretacja Chociaż w rozpuście - Ryszard Pracz

Piosenka „Chociaż w rozpuście” w wykonaniu Ryszarda Pracza, wybitnego aktora teatralnego i filmowego, a także współzałożyciela i dyrektora Studenckiego Teatru Satyryków (STS), stanowi znakomity przykład kabaretowej satyry, z której słynął STS. Utwór ten pochodzi ze sztuki „Gościnny występ”, wystawionej po raz pierwszy w STS-ie 6 marca 1970 roku. Ta informacja jest kluczowa dla zrozumienia kontekstu utworu – STS był sceną dla zbuntowanej młodzieży, która w inteligentny, często zawoalowany sposób, piętnowała absurdy socjalistycznej rzeczywistości.

Tekst rozpoczyna się od autoironicznego wyznania podmiotu lirycznego, który opisuje swoje zanurzenie w hedonistycznym życiu: „Chociaż w rozpuście siwieję i tyję / Choć w miękkie piórka porosłem”. To obraz człowieka ustatkowanego, znużonego, być może nawet nieco zblazowanego luksusem i wygodą. „Miękkie piórka” symbolizują komfort i brak wysiłku, swego rodzaju stagnację. Jednakże, pomimo tej fizycznej i duchowej ociężałości, w jego sercu budzi się nagle sprzeciw: „Ale mi czasem serce zawyje / Obywatelskim głosem”. To przejście od osobistego rozpasania do zrywu o szerszym, społecznym, a wręcz patriotycznym wymiarze, ukazuje wewnętrzny konflikt i niezgodę na status quo.

Druga zwrotka pogłębia ten dylemat, wprowadzając motyw erotyzmu i zmysłowej pokusy: „Gdy erotyzmu zalewa mnie fala / Dręcząc zmysłową podnietą”. Podmiot liryczny jest kuszony, ale ponownie odzywa się w nim silny impuls sprzeciwu. Słowa: „Coś we mnie woła: "Ja nie pozwalam!" / Albo: "Liberum veto!"” są niezwykle znaczące. „Liberum veto” to historyczny przywilej szlachecki, pozwalający na zerwanie sejmu i unieważnienie jego uchwał, symbolizujący zarówno wolność, jak i anarchię, a w szerszym kontekście narodową niezgodę i brak konsensusu. W kontekście PRL, użycie tego terminu mogło być subtelną aluzją do niemożności wyrażenia sprzeciwu politycznego czy też do wewnętrznych podziałów w społeczeństwie, które pomimo presji propagandy, miało swoje własne, „obywatelskie” sumienie.

Ostatnia strofa to kulminacja konfliktu: „I jak tu święcić miłosne gody / Gdy przez tajemny kabel / Słyszę: "Mopanku, nie, nie ma zgody! / Mości panowie, do szabel!"?”. Pytanie retoryczne o „miłosne gody” – symbol osobistego szczęścia i beztroski – zderza się brutalnie z wezwaniem do walki. „Tajemny kabel” może oznaczać ukryte, podskórne informacje, szeptane wieści, sygnały o prawdziwej sytuacji politycznej czy społecznej, które przenikają przez zasłonę propagandy. Wezwanie „Mopanku, nie, nie ma zgody!” oraz dramatyczne „Mości panowie, do szabel!” to bezpośrednie odwołanie do dawnych polskich zrywów narodowych, szlacheckich insurekcji i walki o wolność. To ironiczne zestawienie osobistego lenistwa i hedonizmu z koniecznością podjęcia heroicznych działań, podkreśla absurdalność sytuacji, w której człowiek jest rozdarty między pragnieniem spokoju a moralnym imperatywem działania.

Utwór Ryszarda Pracza, jako dzieło STS-u, doskonale oddaje ducha epoki, w której satyra była jednym z niewielu wentyli bezpieczeństwa dla tłumionych emocji społecznych. Aktorzy STS, w tym Pracz, odważnie piętnowali ze sceny „socjalistyczną rzeczywistość i jej ułomności w kabaretowej formie”. Piosenka „Chociaż w rozpuście” jest więc nie tylko dowcipnym autoportretem, ale też przenikliwym komentarzem do dylematów jednostki w systemie, który wymagał konformizmu, jednocześnie budząc w Polakach pragnienie wolności i niezgody na narzucane ramy. Jest to satyra na bierność, ale i wyraz głęboko zakorzenionego patriotyzmu, który nawet w obliczu pokusy łatwego życia, potrafi „zawydrzeć obywatelskim głosem”.