Interpretacja Byłem człowiekiem - PRO8L3M

Utwór „Byłem człowiekiem” z albumu Art Brut 2 zespołu PRO8L3M to głęboka, egzystencjalna podróż w otchłań ludzkiego doświadczenia, naznaczona melancholią i refleksją nad przemijaniem. Płyta Art Brut 2, wydana w 2020 roku, jest albumem koncepcyjnym, czerpiącym w całości z sampli polskiej muzyki lat 70., 80. i 90. XX wieku. Stanowi ona swego rodzaju opowieść o dorastaniu w erze dzikiego kapitalizmu i życiu w oderwaniu od współczesnej technologii, jednocześnie ukazując, jak kulturowe dziedzictwo tamtych dekad ukształtowało dzisiejszych artystów. W tym kontekście „Byłem człowiekiem” jawi się jako jeden z najbardziej poruszających punktów wydawnictwa.

Już pierwsza zwrotka Oskara uderza bezpośredniością i fatalizmem: „Pewne jest tylko, że zejdę / Pewne jest także, że w niebie / Nie spotkam tych, których cienie / Już wsiąkły z ciałami pod ziemię”. To przeczucie nieuchronnej śmierci idzie w parze ze świadomością własnych „czynów ciemnych i od grzechów lepkich”, co rodzi niepewność co do pośmiertnego losu bliskich i samego siebie – czy „bawią się, czy smażą w piekle”. Ten mroczny ton, podszyty poczuciem winy i rezygnacji, jest dla Oskara typowy, a jego liryka słynie z tworzenia plastycznych, niemal namacalnych światów, pełnych brudu i prawdy. W „upiornym świecie / od zła parującym” protagonista podkreśla swoje człowieczeństwo, jednocześnie przestrzegając bliską osobę, by nie szukała go „nad brzegiem”, gdy jego własna pamięć o niej „przez dłonie przecieknie”. To pożegnanie z nadzieją na spotkanie w zaświatach i akceptacja mrocznej ścieżki, na którą już wszedł.

Centralnym, najbardziej rozpoznawalnym elementem utworu jest refren, w którym Oskarowi towarzyszy legendarny głos Beaty Kozidrak. „Jezioro ma twój zapach i twój smak / Toń nie jest błękitna, na dnie tylko piach” – te słowa, zaczerpnięte z ikonicznego utworu Bajmu „Jezioro Szczęścia” z 1988 roku, zyskują w interpretacji PRO8L3Mu zupełnie nowy, ponury wymiar. To genialne posunięcie samplujące, typowe dla koncepcji albumu Art Brut 2, łączy ze sobą pokolenia i style, przenosząc skojarzenia z młodzieńczego romansu w obraz utraconej nadziei i zmąconej czystości. Jezioro staje się tu metaforą przeszłości, pamięci, a może nawet konkretnej osoby – toń, która kiedyś mogła być błękitna, jest teraz mętna, pełna piachu. Zanurzenie w niej twarzy to moment konfrontacji z tym, co minione, co odbija „zmysły, w których kiedyś tkwił strach” i „zabiera spojrzenie, w którym kiedyś był blask”. Głos Beaty Kozidrak, choć wciąż melodyjny, staje się nośnikiem tej melancholii i nostalgii za czymś, co bezpowrotnie odeszło, symbolizując jednocześnie pomost między estetyką lat 80. a współczesnym, brutalnym hip-hopem.

Druga zwrotka kontynuuje ten egzystencjalny namysł, wyrażając pragnienie „przeżyć dwa razy to samo”, co może być zarówno chęcią poprawy błędów, jak i masochistycznym dążeniem do ponownego doświadczenia intensywności życia, nawet jeśli miałoby „wstrząsnąć do cna (...) niepokojem parząc”. Oskar krytykuje tych, którzy są „zbyt skuci łańcuchem teorii”, by odważnie zmierzyć się z życiem, by „złapać to życie za gardło”. W opozycji do nich stawia tych, którzy „robiliśmy wiele by żyć”, „wyrwaliśmy wodospad skałom” – to obraz heroicznej walki o przetrwanie i sens w świecie, gdzie „ziemia wokół martwa oblana lawą”. Jest to wyraz buntu przeciwko biernemu poddaniu się losowi i akceptacji stania się „widmami”. Mimo że otoczenie może ich nazwać „szaleńcami”, oni pozostają wierni swojej drodze, nawet jeśli prowadzi ona „na dno” jeziora, które wciąż niesie zapach utraconej osoby. Utwór „Byłem człowiekiem” to więc nie tylko rozliczenie z grzechami przeszłości, ale też manifest niezależności i odwagi w obliczu nieuchronnego końca, jednocześnie będący nostalgicznym ukłonem w stronę epoki, z której PRO8L3M czerpie swoje muzyczne inspiracje.