Interpretacja Nabucco - Giuseppe Verdi

"Va, pensiero", znany również jako "Chór niewolników hebrajskich", to jeden z najbardziej poruszających i rozpoznawalnych fragmentów operowych, stanowiący serce trzeciego aktu opery Nabucco Giuseppe Verdiego. Prapremiera tej opery, opartej na biblijnej historii wygnania Żydów w Babilonii, odbyła się 9 marca 1842 roku w Teatro alla Scala w Mediolanie. Libretto, autorstwa Temistocle Solery, czerpie inspirację z Psalmu 137, znanego jako "Nad rzekami Babilonu". Tekst oddaje głęboki smutek, nostalgię i niezachwianą nadzieję ludu pozbawionego ojczyzny, a jego emocjonalny ładunek wykracza daleko poza pierwotny kontekst.

Pieśń rozpoczyna się od wezwania: „Va, pensiero, sull'ali dorate; va, ti posa sui clivi, sui colli, ove olezzano tepide e molli l'aure dolci del suolo natal!” (Leć, myśli, na skrzydłach złocistych; leć, spocznij na zboczach, na wzgórzach, gdzie pachną ciepłe i miękkie słodkie wiatry ziemi rodzinnej!). Te słowa to nie tylko poetyckie zaproszenie do mentalnej podróży. To akt desperackiej ucieczki ducha od brutalnej rzeczywistości niewoli do idealizowanego obrazu utraconej ojczyzny. Myśl, jak złote skrzydła, ma przenieść chór ponad cierpienie, do miejsc, gdzie powietrze jest słodkie i znajome, gdzie każdy zapach przypomina o wolności i przynależności. To pragnienie powrotu do korzeni, do esencji swojego jestestwa, niezależnie od fizycznego uwięzienia.

Druga strofa kontynuuje ten emocjonalny ton: „Del Giordano le rive saluta, di Sionne le torri atterrate... O, mia patria, sì bella e perduta! O, membranza, sì cara e fatal!” (Pozdrów brzegi Jordanu, zburzone wieże Syjonu... O, ma ojczyzno, tak piękna i stracona! O, wspomnienie, tak drogie i fatalne!). Jest to bolesne pozdrowienie dla zniszczonych symboli narodowych – rzek Jordanu i wież Syjonu. Wyrażenie "o, mia patria, sì bella e perduta!" stało się niemalże ikoną, podsumowującą uczucie straty, ale też nienaruszonej miłości do tego, co utracone. Słowo "fatalne" w kontekście wspomnień (membranza, sì cara e fatal!) podkreśla ich tragiczny ciężar – są one jednocześnie cenne i niszczące, przypominają o przeszłym szczęściu i obecnym bólu. To esencja nostalgii, która nie pozwala zapomnieć, ale też rani.

W trzeciej zwrotce chór zwraca się do harfy: „Arpa d'or dei fatidici vati, perché muta dal salice pendi? Le memorie nel petto raccendi, ci favella del tempo che fu!” (Złota harfo proroków, czemu milczysz, wisząc na wierzbie? Rozpal w piersi wspomnienia, opowiedz nam o czasach minionych!). Harfa, symbol poezji, proroctwa i kulturowej tożsamości, milczy, wisząc na wierzbie – to bezpośrednie nawiązanie do biblijnego obrazu zniewolonych Izraelitów, którzy odmówili śpiewania pieśni Syjonu w obcej ziemi. To pytanie do harfy jest w istocie pytaniem do samego siebie: dlaczego milczymy? Dlaczego pozwalamy, by nasza historia i nadzieja popadły w zapomnienie? Wezwanie do rozpalenia wspomnień to apel o odzyskanie siły z przeszłości, o powrót do dumy i tożsamości, które podtrzymywały naród.

Ostatnia strofa „O simile di Sòlima ai fati traggi un suono di crudo lamento, o t'ispiri il Signore un concento che ne infonda al patire virtù.” (O podobna do losów Jerozolimy, wydobądź z siebie dźwięk surowego lamentu, albo niech Pan natchnie cię pieśnią, która da nam siłę do cierpienia). Chór prosi, aby harfa albo wyraziła ich głęboki ból w formie lamentu, albo by Bóg natchnął ją pieśnią, która przekształci cierpienie w siłę, w "cnotę" – moralną odwagę i wytrwałość. Jest to prośba o transcendencję, o znalezienie sensu w cierpieniu i przekształcenie go w wewnętrzną siłę, która pozwoli przetrwać i odzyskać wolność.

Kiedy Giuseppe Verdi komponował Nabucco w 1841 roku, Włochy były podzielone i znajdowały się pod obcą dominacją, zwłaszcza austriacką. Opera miała swoją premierę w Mediolanie, który był wówczas pod panowaniem austriackim. Verdi przechodził trudny okres w życiu, straciwszy żonę i dwoje dzieci, a jego wcześniejsze opery nie odniosły sukcesu. Libretto, które początkowo nie wzbudziło w nim entuzjazmu, zostało mu niejako narzucone przez impresario. Jak podają źródła, Verdi miał je przeczytać kilka razy i ostatecznie zainspirować się do stworzenia dzieła.

"Va, pensiero" nie było pierwotnie pomyślane jako manifest polityczny. Jednakże, kontekst historyczny sprawił, że publiczność mediolańska z miejsca odniosła opowiadaną historię Żydów do własnej sytuacji politycznej, widząc w nim metaforę walki Włochów o zjednoczenie i niepodległość – ruchu znanego jako Risorgimento. Chór stał się nieoficjalnym hymnem Włoch, symbolem dążenia do wolności i jedności. Napisy "Viva Verdi", które pojawiały się na murach włoskich miast, były często ukrytym akronimem: "Viva V[ittorio] E[manuele] R[e] D'I[talia]", co oznaczało "Niech żyje Wiktor Emanuel, Król Włoch", przyszły władca zjednoczonego państwa. Nawet po latach, podczas pogrzebu Verdiego w 1901 roku, trzystutysięczny tłum w Mediolanie śpiewał "Va, pensiero", żegnając kompozytora jako jednego z największych protagonistów Risorgimento.

Riccardo Muti, dyrygując operą w 2011 roku w Rzymie, w emocjonalnym wystąpieniu nawiązał do znaczenia "Va, pensiero" jako pieśni patriotycznej, wyrażając obawę, że cięcia budżetowe w kulturze mogą doprowadzić do "śmierci" włoskiej tożsamości, podobnej do utraconej ojczyzny. Jego słowa "O moja ojczyzno, tak piękna i utracona... jeśli my zabijemy (zniszczymy) kulturę, na której wyrosła historia Włoch, nasza piękna ojczyzna będzie NAPRAWDĘ stracona" podkreślają, jak głęboko ten chór rezonuje z włoską duszą, nie tylko jako symbol walki politycznej, ale jako fundament kulturowy.

"Va, pensiero" to zatem uniwersalna opowieść o tęsknocie za utraconą wolnością, godnością i domem. Jest to pieśń o sile pamięci, która pozwala przetrwać w obliczu opresji, i o nadziei, która choć czasem ledwie tląca się, nigdy nie gaśnie całkowicie. Verdi, choć jego intencje niekoniecznie były polityczne od samego początku, stworzył dzieło, które stało się głosem narodu, zdolnym do poruszenia serc i umysłów w walce o niepodległość i tożsamość. To testament mocy muzyki, która potrafi jednoczyć i inspirować całe pokolenia.