Interpretacja Najemnik I - Dżem

Utwór „Najemnik I” zespołu Dżem, pochodzący z wydanego w maju 1989 roku albumu Najemnik, jest poruszającą opowieścią o człowieku uwikłanym w okrutny świat wojny, która bezlitośnie obdziera go z godności i wolności. Tekst piosenki, którego autorem jest Kazimierz Galaś, z muzyką skomponowaną przez Benedykta Otrębę, maluje obraz żołnierza, najemnika, który mierzy się z egzystencjalnym kryzysem na polu walki.

Pierwsze wersy natychmiast wrzucają słuchacza w wir akcji: „Był rozkaz więc biegnę, biegnę naprzód / Tam za wzgórzami jest wróg”. To bezpośrednie przedstawienie wojny – bezrefleksyjnego wykonywania poleceń, gdzie indywidualność zanika pod jarzmem rozkazu. Bohater biegnie, świadom otaczającej go śmierci: „Ktoś upadł, nie patrzę nawet kto / Przecież za chwilę mogę to być ja”. Ten fragment doskonale oddaje paraliżujący strach i dehumanizację, gdzie życie ludzkie staje się jedynie statystyką, a odruch empatii zostaje wyparty przez instynkt samozachowawczy. Jest to obraz totalnego wyczerpania, zarówno fizycznego, jak i psychicznego, gdzie walka staje się udręką: „I biegnę, biegnę choć brakuje sił / Nie mogę, nie mogę tak zabić się”. To błaganie o zachowanie resztek człowieczeństwa w obliczu wszechogarniającej przemocy.

Kolejna część tekstu to moment refleksji i głębokiego żalu. Najemnik zdaje sobie sprawę z bezsensu swojego położenia: „Nie chciałbym, nie chciałbym przecież, przecież umrzeć / Chociaż jaki to ma sens”. Tu dochodzimy do sedna dramatu – sprzedanej wolności, która jest równoznaczna ze sprzedanym życiem: „Gdy wolność sprzedałem, a więc życie, życie też”. Te powtarzające się wersy, wzmocnione charakterystycznym dla Dżemu emocjonalnym wykonaniem Ryszarda Riedla, podkreślają nieodwracalność podjętej decyzji i jej tragiczne konsekwencje. Bohater, najprawdopodobniej z biedy lub braku perspektyw, zgodził się na to, by stać się narzędziem w cudzych rękach, tracąc tym samym to, co najcenniejsze – prawo do decydowania o sobie. Album Najemnik, na którym znalazła się piosenka, powstawał w trudnym okresie dla Dżemu, naznaczonym narastającymi problemami Ryszarda Riedla z uzależnieniem, co przekładało się na sam proces twórczy, dając niektórym utworom szorstki, ale autentyczny charakter.

Wojna jawi się tu jako otchłań, w której giną wszelkie wartości: „Przez to jaki byłem, byłem, byłem głupi / Wokoło trwoga, wokoło śmierć / Nie mogę patrzeć jak leje się krew”. Najemnik czuje obrzydzenie do otaczającego go barbarzyństwa i do samego siebie. Odrzuca bezmyślność, na którą został skazany: „Dlaczego, o co ja walczę / Nie pozwolono mi myśleć, zabijać tylko mam”. Jest to gorzki manifest przeciwko wojnie, która redukuje człowieka do roli bezwolnego automatu do zabijania. Ciekawostką jest, że ten album, choć bywał uznawany za "niedopracowany" ze względu na problemy Riedla podczas nagrań, zyskał status klasycznego, zawierając takie utwory jak „Modlitwa III” czy „Wehikuł Czasu”, co świadczy o sile przekazu Dżemu, nawet w najtrudniejszych okolicznościach.

Ostatnie wersy są kwintesencją dramatu najemnika, wycenionego na marną sumę: „Sto funtów na tydzień to za życie trochę za mało / W sam raz wystarczy na legionową trumnę / Na legionową trumnę i honorową salwę”. To cyniczna kalkulacja, która ostatecznie demaskuje absurd wojny i traktowania ludzkiego życia jako towaru. Życie najemnika, pozbawione sensu i celu, kończy się symboliczną „legionową trumną” i „honorową salwą”, które są pustymi gestami wobec tragedii sprzedanej wolności. Ten motyw rezonuje z ogólnymi tematami twórczości Dżemu, często dotykającymi ludzkich dramatów, poszukiwania sensu i walki z własnymi słabościami, co z kolei znajdowało odzwierciedlenie w osobistym życiu Ryszarda Riedla, który sam mierzył się z pułapką uzależnienia, oddając wolność w zamian za chwilową ulgę. Piosenka „Najemnik I” to hymn na cześć utraconej wolności i przestroga przed bezmyślnym poświęceniem życia dla cudzych celów, pozostający jednym z najbardziej przejmujących utworów w dorobku Dżemu.