Interpretacja Dzień, w którym pękło niebo - Dżem

„Dzień, w którym pękło niebo” to jeden z najbardziej przejmujących i metaforycznych utworów w dorobku legendarnej grupy Dżem, stanowiący głębokie rozważanie nad naturą ludzkości, jej potencjałem do tworzenia i destrukcji. Utwór ten, z muzyką skomponowaną przez Pawła Bergera i tekstem autorstwa charyzmatycznego Ryszarda Riedla, ukazał się w burzliwych latach 80., co nadaje mu dodatkowego kontekstu historycznego.

Pierwsze wersy piosenki malują wizję niemal biblijnego aktu stworzenia, bądź też przekazania fundamentalnych zasad istnienia. „Powiedział Pan, powiedział Pan: Daję Wam ogień, podajcie sobie ręce i żyjcie w zgodzie, żyjcie w zgodzie z ptakami. Niech płoną serca i oczy Wasze niech nigdy nie znają łez. Nie znają łez”. Ten początek jawi się jako testament boskiej dobroci i wiary w człowieka, który otrzymuje dar życia (ogień), wezwanie do jedności („podajcie sobie ręce”) oraz harmonii z naturą („żyjcie w zgodzie z ptakami”). Jest to obraz idylliczny, w którym emocje są szczere („płoną serca”), a cierpienie nie istnieje („nigdy nie znają łez”). Podkreślony dwukrotnie zwrot „powiedział Pan” nadaje tym słowom moc absolutnego przykazania i obietnicy.

Następnie, Pan odchodzi, „a ciało swe pogodził z ptakiem”, co może symbolizować zjednoczenie sacrum z naturą, albo też oddanie ludzkości wolnej woli i pozostawienie jej z dziedzictwem „wiecznego cierpienia”, które jest nieodłącznym elementem ziemskiego bytu. Przez chwilę panuje idealny stan: „i była miłość i była zgoda, każdy był wolny, wolny był każdy ptak”. Ta powtórzona fraza o wolności ptaków wzmacnia poczucie nieskrępowanej egzystencji i równowagi. To moment, w którym człowiek, obdarzony świadomością i wolnością, zdaje się żyć w zgodzie z otrzymanym od Pana przesłaniem.

Jednak sielanka zostaje brutalnie przerwana. „Pewnego dnia, pewnego dnia pękło niebo i lunął straszny deszcz”. To pęknięcie nieba jest kataklizmem, zerwaniem z boskim porządkiem, symbolicznym końcem niewinności. Deszcz, który zazwyczaj jest symbolem oczyszczenia, tutaj przybiera postać strasznego, niszczycielskiego żywiołu, zwiastującego nadchodzącą zagładę. W tej nowej, przerażającej rzeczywistości „krzyknął ktoś i chłód ogarnął wszystkie serca, a w oczach pojawił się strach”. Miłość i zgoda ustępują miejsca lękowi i paraliżującemu zimnu, które przenika do głębi ludzkich dusz.

Kulminacyjnym punktem upadku jest obraz, w którym ludzie „podali sobie noże zamiast rąk i upiekli ptaki!”. To niezwykle mocna metafora. Zamiast jedności i wsparcia, pojawia się agresja i wzajemne zagrożenie. Ptaki, wcześniej symbol wolności i harmonii z naturą, stają się ofiarami ludzkiej przemocy i okrucieństwa. Akt ich „upieczenia” jest ostatecznym zerwaniem z boskim przykazaniem życia w zgodzie, manifestacją najgorszych instynktów, a także symbolicznym zniszczeniem niewinności i naturalnego porządku.

Utwór „Dzień, w którym pękło niebo” jest nie tylko mocnym tekstem, ale także istotnym elementem historii zespołu Dżem. Został nagrany podczas koncertu w Amfiteatrze w Świnoujściu 12 lipca 1984 roku. Co ciekawe, pierwotne wydanie albumu koncertowego z 1985 roku, zatytułowane po prostu "Dżem", zawierało na początku utworu odgłosy ptaków – najprawdopodobniej wron. Władze komunistyczne nakazały usunięcie tych dźwięków z uwagi na obawę, że mogły one stanowić aluzję do Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego (WRON), co jest fascynującą ciekawostką ukazującą paranoję ówczesnej cenzury. Po siedmiu latach, w 1992 roku, ten sam materiał został wznowiony pod nowym, bardziej sugestywnym tytułem: „Dzień, w którym pękło niebo”. Piosenka osiągnęła także 13. miejsce na Liście Przebojów Programu III Polskiego Radia w 1984 roku. W warstwie muzycznej, oprócz charakterystycznego dla Dżemu blues-rocka, można w niej odnaleźć również wpływy reggae, co świadczy o szerokich inspiracjach zespołu.

Cała piosenka to apokaliptyczna wizja upadku ludzkości, metafora końca świata w sensie moralnym i duchowym. Ryszard Riedel, znany z głębokiego zanurzenia w swoich tekstach, często utożsamiał się z ich przesłaniem, co sprawiało, że nawet utwory niebędące jego autorstwa nabierały osobistego charakteru. W tym przypadku, jako autor tekstu, dał wyraz uniwersalnym lękom o przyszłość człowieka i jego zdolność do samozniszczenia. To nie tylko opowieść o upadku, ale też ostrzeżenie przed konsekwencjami odwrócenia się od podstawowych wartości, harmonii i miłości, w zamian za strach, nienawiść i brutalność. „Dzień, w którym pękło niebo” pozostaje przejmującym hymnem, który zmusza do refleksji nad kruchością cywilizacji i cienką granicą między człowieczeństwem a barbarzyństwem.