Utwór "Umarli i Poeci" DonGuralEsko, pochodzący z wydanego w 2015 roku siódmego solowego albumu artysty, Magnum Ignotum (Preludium), stanowi złożoną refleksję nad naturą rapu, kondycją artysty i otaczającej go rzeczywistości. Tytuł płyty, co po łacinie oznacza "Wielka Niewiadoma", sygnalizuje dążenie do przekroczenia granic poznanego i bezpiecznego, ukazując świat jako tajemnicę, a cały album jest świadectwem duchowej ucieczki od rozczarowania i pogardy dla świata.

Już w pierwszej zwrotce DonGuralEsko deklaruje swoje artystyczne credo: "Wskrzeszam Umarłych Poetów". Jest to zapowiedź przywrócenia do życia autentycznego ducha twórczości, być może nawiązanie do hip-hopowych legend, które odeszły, lub do zapomnianych ideałów sztuki. Odwołanie do "staroafgańskiego prawa odwetu" podkreśla bezkompromisowość i determinację artysty w tej misji. Gural zestawia proste początki rapu – "Paru facetów i trochę sprzętu / Szczypta talentu, przypadku i miłości do dźwięków" – z głębokimi, historycznymi korzeniami intelektualnych i patriotycznych zrzeszeń. Wspomina "Związek Filomatów, rap Filaretów, filarów firmamentu rapu", co jest odniesieniem do polskich tajnych stowarzyszeń studenckich z początku XIX wieku, które skupiały się na samokształceniu, wzajemnej pomocy i rozwijaniu sztuki. To porównanie nie jest przypadkowe; książka Tomasza Kukołowicza "Raperzy kontra filomaci" wskazuje na podobieństwa między tymi grupami a współczesnymi raperami, w tym na ich dążenie do tworzenia wyjątkowych dzieł i wyrażania siebie przez sztukę. Artysta krytykuje także komercjalizację sztuki, mówiąc o "smutnym finale facetów, co mieli fach w ręku" i "wyzysku w wyszynku". DonGuralEsko, który sam wywodzi się z inteligenckiego domu, gdzie sztuka była obecna na co dzień, a jego rodzice byli plastyczką i pisarzem, od najmłodszych lat czuł potrzebę ekspresji, znajdując ją właśnie w rapie jako formie ucieczki i wyrażania siebie. Podkreśla dualizm swojej twórczości, miksując "jęk rozpaczy i krzyk zachwytu", tworząc rap dla "ascetów" i "sybarytów", dla "Wolnych Duchów i Lunatyków", dla "słów wolnomularzy", co sugeruje jego złożony, niszowy i jednocześnie uniwersalny charakter.

Refren utworu, "Cały ten rap. Suma zdarzeń, iloczyn przypadków / X trafu Y losu, w każdym wypadku / Struktura rzeczywistości, faktura faktu / Od aktu do antraktu traktat do taktu", filozoficznie ujmuje rap jako wynik niezliczonych splotów okoliczności, odzwierciedlający i analizujący rzeczywistość w ciągłej narracji.

Druga zwrotka kontynuuje ten introspektywny ton, podkreślając indywidualizm artysty z "Kasty" – jego ekipy – jako "mistrza kanasty", posiadającego unikatowy styl. DonGuralEsko z dystansem odnosi się do powierzchowności współczesnej sceny, gdzie "dup.y tańczą dubstep na bibach", a "liczenia hajsu epika" przesłania wartości, przez co "przyjaźń schodzi na psy w ekipach". Następnie następuje metaforyczne ujęcie początków jego drogi artystycznej: "Bóg dał mi wokal / I rzekł: Co umiesz, pokaż, zrób gnój na blokach / Wtedy krzew zapłonął, rap nas wchłonął / Słowo stało się ikoną, koroną". To biblijne nawiązanie do płonącego krzewu Mojżesza symbolizuje objawienie i potężną, wręcz mistyczną moc, jaką rap miał w jego życiu. Artysta wyraża nostalgię za "analogowych taśm trzaskiem", przeciwstawiając go "wirtualnemu", "nachalnemu, sterowanemu zdalnie, banalnemu" obliczu obecnej ery, co oddaje jego outsiderstwo i brak dopasowania do bieżących trendów na polskiej scenie hip-hopowej.

W ostatniej zwrotce DonGuralEsko przyjmuje pozycję "katatonika w katakumbach", przytłoczonego "katastrofą kakofonii" i "peletonikiem hałasu wiele o nic", co symbolizuje jego zmęczenie nadmiarem informacji i brakiem autentyczności. Wyraża otwarty bunt, mówiąc: "Jak Wilku pierdolę system, w tym jestem mistrzem / Jak to być w nim i go pierdolić? To karkołomne / Właśnie tak się pierdoli, weź oprzytomniej". To bezpośrednie odwołanie do Wilka WDZ, znanego z antysystemowych poglądów, podkreśla jego niezależność i umiejętność funkcjonowania w systemie, jednocześnie go odrzucając. Gural, w wywiadach często podkreślający potrzebę wyrażania niewygodnych prawd, widzi tworzenie jako proces opróżniania się i ponownego wypełniania inspiracjami. Zamykające utwór trzykrotne powtórzenie "Czy słyszałeś to było do Ciebie / Opowiedziałem Ci o Tobie i o mnie" sprawia, że osobista refleksja staje się uniwersalnym przesłaniem, angażując słuchacza w wspólną podróż przez "Wielką Niewiadomą" życia i sztuki, którą eksploruje cały album Magnum Ignotum.