Interpretacja Священная война - Chór Aleksandrowa

Utwór "Священnaя война" (Święta wojna) w wykonaniu Chóru Aleksandrowa to jeden z najważniejszych hymnów patriotycznych okresu Wielkiej Wojny Ojczyźnianej, będący nie tylko pieśnią, ale i potężnym symbolem narodowego zrywu i oporu. Jego tekst, napisany przez Wasilija Lebiediewa-Kumacza, i muzyka skomponowana przez Aleksandra Aleksandrowa, twórcę muzyki do hymnu ZSRR i Rosji, powstały w niezwykle dramatycznym momencie, zaledwie kilka dni po napaści Niemiec hitlerowskich na Związek Radziecki 22 czerwca 1941 roku.

Słowa pieśni Lebiediew-Kumacz napisał w nocy z 22 na 23 czerwca 1941 roku, czyli niespełna dobę po rozpoczęciu wojny. Co ciekawe, idea tekstu zrodziła się w poecie jeszcze przed wojną, pod wrażeniem wydarzeń w Europie. Już 24 czerwca 1941 roku tekst "Świętej wojny" został opublikowany jednocześnie w dwóch głównych gazetach: "Izwiestija" i "Krasnaja Zwiezda". To właśnie tam przeczytał go Aleksandr Aleksandrow i w błyskawicznym tempie skomponował muzykę. Praca nad utworem odbywała się w tak wielkim pośpiechu, że nie było czasu na drukowanie nut – Aleksandrow pisał je kredą na tablicy, a członkowie jego zespołu ręcznie przepisywali je do swoich zeszytów. Na próbę przeznaczono zaledwie jeden dzień.

Pierwsze publiczne wykonanie utworu miało miejsce 26 czerwca 1941 roku na Dworcu Białoruskim w Moskwie. Jedna z grup Orkiestry i Zespołu Pieśni i Tańca Armii Czerwonej, która jeszcze nie wyruszyła na front, wykonała pieśń dla żołnierzy odjeżdżających na wojnę. Według świadków, pieśń była śpiewana pięć razy z rzędu, co świadczy o jej natychmiastowym i silnym oddziaływaniu. W maju 2005 roku, w hołdzie temu wydarzeniu, na budynku dworca odsłonięto tablicę pamiątkową. Od 15 października 1941 roku, w obliczu zbliżania się wroga do Moskwy, "Święta wojna" była nadawana codziennie przez radio o poranku, zaraz po hymnie państwowym, jako wezwanie narodu do walki.

Tekst pieśni jest bezkompromisowym wezwaniem do walki o przetrwanie ojczyzny. Rozpoczyna się od majestatycznego i alarmującego apelu: „Wstawaj, kraju ogromny, wstawaj do śmiertelnego boju”. Ten początek natychmiast mobilizuje do działania, podkreślając zarówno ogrom państwa, jak i skalę zagrożenia. Wróg jest przedstawiony w kategoriach demonicznych i absolutnie złych: „faszystowska siła ciemna” i „przeklęta horda”. Fascystyczne siły są charakteryzowane jako „dusiciele płomiennych idei”, „gwałciciele, rabusie, dręczyciele ludzi”. Takie słownictwo miało na celu nie tylko potępienie agresora, ale również dehumanizację wroga, by wzbudzić w słuchaczach poczucie sprawiedliwego gniewu i pragnienie totalnego odwetu.

Refren „Niech szlachetna złość wzburza się jak fala, idzie wojna ludowa, święta wojna!” stanowi esencję przesłania. „Szlachetna złość” to nie prymitywna agresja, lecz usprawiedliwiony gniew obrońców swojej ziemi, rodzin i wartości. To gniew, który przybiera na sile jak wzburzona fala, niosąc ze sobą niepowstrzymaną, wspólną siłę całego narodu. Określenie „święta wojna” nadaje konfliktowi wymiar niemal religijny, sakralizując go jako walkę o najwyższe wartości, o byt i godność narodu. To nie jest zwykła wojna polityczna, lecz moralna krucjata.

W dalszych strofach pieśń wzmacnia determinację, deklarując, że „nie śmią czarne skrzydła latać nad Ojczyzną, jej rozległych pól wróg nie śmie deptać!”. Ten obraz podkreśla nienaruszalność terytorium i suwerenności, a jednocześnie buduje obraz zagrożenia z powietrza – symbolizowany przez „czarne skrzydła”. Ostatnie zwrotki są jeszcze bardziej dosadne: „Zgniłej faszystowskiej nieczystości kulę w czoło wbijemy, ludzkiemu wyrzutkowi mocną trumnę zbijemy!”. To wezwanie do całkowitego zniszczenia wroga, podkreślające jego moralne zepsucie („zgniła nieczystość”, „ludzki wyrzutek”). Końcowy akapit ponownie odwołuje się do jedności i wspólnego celu: „Pójdziemy miażdżyć całą siłą, całym sercem, całą duszą za ziemię naszą drogą, za nasz Związek wielki!”. To podkreśla, że walka jest prowadzona z pełnym zaangażowaniem każdego obywatela, za ojczyznę i jedność narodu.

"Święta wojna" stała się głównym symbolem Wielkiej Wojny Ojczyźnianej, inspirując miliony ludzi do walki. Jej muzyka łączy w sobie groźny, marszowy krok z szeroką, melodyjną rozśpiewaną formą, co przyczynia się do jej potężnego, mobilizującego charakteru. Marszałek Żukow nazwał ją jedną z trzech swoich ulubionych pieśni wojennych. Nawet w 2007 roku utwór ten w wykonaniu Zespołu Pieśni i Tańca Rosyjskiej Armii im. A. W. Aleksandrowa został wykonany w siedzibie NATO w Brukseli, wzbudzając burzę oklasków, co w niektórych rosyjskich mediach zostało odebrane jako „niejednoznaczna odpowiedź pieśni na negatywne nastawienie Zachodu wobec Rosji”. Ten fakt świadczy o trwałej sile i symbolicznym znaczeniu pieśni, która nadal rezonuje w kontekstach politycznych i kulturowych, daleko poza swoim pierwotnym czasem i miejscem powstania.

Istnieją również kontrowersje dotyczące autorstwa tekstu. W latach 90. w rosyjskich mediach pojawiły się zarzuty, że Lebiediew-Kumacz splagiatował słowa, które miały zostać napisane podczas I wojny światowej przez Aleksandra Bode. Sprawa trafiła do sądu, który w czerwcu 2000 roku nakazał gazecie "Niezawisimaja Gazieta" opublikowanie sprostowania, uznając zarzuty za „niezgodne z prawdą i szkalujące honor, godność i reputację biznesową autora pieśni”. Niemniej jednak, niektórzy badacze, jak prof. Jewgienij Lewaszew, wciąż wyrażali wątpliwości co do bezstronności i zasadności decyzji sądu. Niezależnie od tych sporów, „Święta wojna” pozostaje ikonicznym dziełem, które na zawsze wpisało się w historię i pamięć narodową.

Warto zauważyć, że w tekście pieśni brakuje typowej sowieckiej symboliki, która dominowała w innych utworach Lebiediewa-Kumacza z tego okresu. Zamiast tego, akcentuje się narodowy, ludowy charakter wojny, odwołując się do „szlachetnej złości” i „świętej wojny”, czerpiąc obrazy z rosyjskiej historii („przeklęta horda” sugerująca najazdy tatarskie). Ta zmiana w retoryce, skupiająca się na rosyjskim patriotyzmie, jest uznawana za kluczową dla podniesienia morale w początkowych, ciężkich dniach wojny, a nawet przypisuje się jej wpływ na zmianę języka propagandy przez Stalina, który zaczął zwracać się do obywateli jako do „Braci i sióstr”. Pieśń ta, jako „muzyczna kronika” wojny, nie tylko dodawała otuchy na froncie i w okopach, ale także wspierała ducha tych, którzy pracowali w fabrykach i na polach, pomagając im przetrwać i doczekać bliskich. Jest to świadectwo niezwykłej siły muzyki w najtrudniejszych chwilach historii.