Interpretacja Wieje wiosna ze wschodu - Andrzej Rosiewicz

Andrzej Rosiewicz, mistrz ironii i satyry, w piosence „Wieje wiosna ze wschodu” stworzył utwór, który z jednej strony jawi się jako hołd złożony Michaiłowi Gorbaczowowi i jego polityce pierestrojki, z drugiej zaś stanowi subtelny, lecz przenikliwy komentarz do przemian zachodzących w schyłkowym PRL-u. Piosenka, wydana w latach 1987-1988, dokładnie odzwierciedlała nastroje nadziei i zmęczenia ówczesnym systemem, zręcznie balansując na granicy propagandy i ukrytej krytyki.

Pierwsze wersy utworu od razu wprowadzają słuchacza w atmosferę oczekiwania na zmianę: „Wieje wiosna ze wschodu, / Wieje wiosna na dobre.” „Wiosna” jest tu oczywistą metaforą odwilży, nowego początku i nadziei na lepsze czasy, której kierunek – „ze wschodu” – w ówczesnym kontekście politycznym wskazywał bezpośrednio na Związek Radziecki i wprowadzane tam reformy. Podmiot liryczny wyraża osobiste przywiązanie do tej zmiany, nazywając wiosnę „siostrą”, co nadaje jej intymny i pożądany wymiar. Kluczowe w polskiej części tekstu jest pragnienie, by „wiosna też u nas / Już na dobre zagości” oraz by „wreszcie zrejterują / Stróże kłamstwa i ciemności?”. To wyraźne wezwanie do zakończenia epoki zakłamania i propagandy, do odejścia tych, którzy utrzymywali stary porządek.

Refren, śpiewany w całości po rosyjsku, jest bezpośrednim apelem i pochwałą skierowaną do Michaiła Gorbaczowa. „Михаил, Михаил, эти песни – для тебя. / Чтобы новые реформы так довёл ты до конца.” (Michaile, Michale, te pieśni są dla ciebie. Abyś doprowadził te nowe reformy do końca.) to wyrazy uznania dla jego działań. Rosiewicz określa go mianem „настоящий ты герой” (prawdziwy bohater) i „русский богатырь” (rosyjski bohater/rycerz), a także wspomina jego żonę, Raisę, podkreślając jej urodę i miłość. Fragment „Ой, ой мама, кружится земля, / Матушка Россия – родина моя.” (Oj, oj mamo, ziemia się kręci, Matka Rosja – ojczyzna moja.) oddaje poczucie dynamicznych, niemal zawrotnych zmian, które Gorbaczow wprowadzał, jednocześnie celebrując rosyjską tożsamość. Późniejsze słowa refrenu „В новой революции победит Михаил” (W nowej rewolucji zwycięży Michaił) podnoszą jego reformy do rangi rewolucji, co w kontekście państwa komunistycznego było stwierdzeniem o ogromnej wadze.

Wplatanie fragmentów rosyjskich pieśni ludowych, takich jak odniesienia do Stieńki Razina czy Wołgi, oraz cytat z piosenki burlaków „Ej, uchniem”, dodaje rosyjskiej części autentyczności i tradycyjnego kolorytu, jednocześnie podkreślając zakorzenienie Gorbaczowa w kulturze rosyjskiej.

Szczególnie interesujący jest fragment: „Михаил, Михаил, так как ты меня спросил / Уехал я в Поронин / И о тебе я говорил. / Но Володя, знакомый, ничего мне не сказал, / Только сразу он вздохнул – ой – / И только слегка улыбался.” (Michał, Michał, tak jak mnie prosiłeś / Pojechałem do Poronina / I o tobie mówiłem. / Ale Wołodia, znajomy, nic mi nie powiedział, / Tylko od razu westchnął – oj – / I tylko lekko się uśmiechnął.). Poronin to miejscowość w Polsce, znana z faktu, że Włodzimierz Lenin mieszkał tam w latach 1913-1914, a w czasach PRL funkcjonowało tam Muzeum Lenina. Odniesienie do „Wołodii” (zdrobnienie od Włodzimierz) i jego milczącego westchnienia i uśmiechu w kontekście rozmowy o Gorbaczowie jest niezwykle ironiczne. Rosiewicz sam przyznał, że tak bezceremonialne mówienie o Leninie było „niewyobrażalne” z punktu widzenia Komsomołu, a sam utwór przechodził debatę w Komitecie Centralnym PZPR, zanim został dopuszczony do wykonania. To właśnie w tej strofie widać geniusz Rosiewicza w przemycaniu dwuznaczności i lekkiej prowokacji, sugerującej, że nawet „ojciec rewolucji” nie miałby wiele do powiedzenia na temat nowego kursu, a jego era jest już przeszłością.

Utwór zyskał szczególną sławę po tym, jak Andrzej Rosiewicz wykonał go osobiście przed Michaiłem Gorbaczowem i Wojciechem Jaruzelskim na Wawelu 12 lipca 1988 roku. Według Rosiewicza, Jaruzelski zabrał nagranie piosenki na spotkanie z Gorbaczowem na Krymie, a ten, po wysłuchaniu, stwierdził: „Eto poddierżka dla mienia” (To jest dla mnie wsparcie). Choć piosenka była oficjalnie interpretowana jako wyraz poparcia dla pierestrojki, polskie wersy zawierały wyraźne aluzje do bolączek polskiego systemu. Wezwanie do „przewietrzenia gabinetu figur woskowych” – dosłownie śpiewane kilkanaście metrów od Jaruzelskiego i jego świty – było bezsprzecznym nawiązaniem do skostniałej i oderwanej od rzeczywistości władzy PRL-u. W tym kontekście „nowy sposób na życie” i „koniec pozorów i haseł pustosłowia” nabierały wymiaru głębokiej tęsknoty za autentycznością i zmianą w Polsce.

Krytycy różnie odbierali występ Rosiewicza: niektórzy zarzucali mu koniunkturalizm, nazywając go „pajacem”, inni dostrzegali w nim odwagę i mistrzostwo w operowaniu niedopowiedzeniem, które pozwalało piosence przejść przez cenzurę, jednocześnie niosąc ze sobą silny, krytyczny przekaz. Piosenka „Wieje wiosna ze wschodu” jest więc nie tylko chwytliwym hitem z epoki, ale także fascynującym przykładem politycznej piosenki, która w zawoalowany sposób potrafiła oddać nastroje społeczne i pragnienia zmian w trudnym okresie historycznym.