Interpretacja Lacrimosa - Mozart

"Lacrimosa dies illa, Qua resurget ex favilla Judicandus homo reus." – te słowa stanowią serce i duszę jednego z najbardziej rozpoznawalnych fragmentów w historii muzyki klasycznej, fragmentu Requiem Wolfganga Amadeusza Mozarta. „Dzień ów pełen łez, w którym z prochów powstanie, by sądzone było ludzkie plemię winne”. Już same te łacińskie wersy, otwierające siedemnastą i osiemnastą strofę średniowiecznej sekwencji Dies Irae, malują obraz głębokiego smutku i trwogi przed ostatecznym rozrachunkiem. Mozartowska interpretacja jest jednak czymś więcej niż tylko muzycznym odzwierciedleniem tekstu; to kwintesencja ludzkiego strachu przed nieznanym, przejmującej prośby o miłosierdzie i ostateczne ukojenie.

Dalsze wersy – "Huic ergo parce, Deus, Pie Jesu Domine, Dona eis requiem, Amen" – przenoszą nas od lęku do błagania: „Przeto oszczędź mu, Boże, Dobry Jezu Panie, Daj im wieczny spoczynek. Amen”. W tych kilku słowach zawiera się cała nadzieja na przebaczenie i obietnica spokoju po życiu pełnym ziemskich trosk. Muzyka „Lacrimosy” perfekcyjnie oddaje ten emocjonalny wachlarz, rozpoczynając się od łagodnego, niemal drżącego wprowadzenia smyczków, które stopniowo buduje napięcie, aż do potężnego chóralnego crescendo. Właśnie ten wstęp, te pierwsze osiem taktów, są uważane za ostatnie nuty, jakie Mozart zdołał zapisać własną ręką przed śmiercią. Stanowią one nie tylko arcydzieło kompozytorskie, ale także symboliczne pożegnanie z życiem.

Historia powstania Requiem jest owiana licznymi mitami i legendami, które wzbudzają fascynację od ponad dwustu lat. Dzieło zostało zamówione w lipcu 1791 roku przez tajemniczego posłańca w szarym płaszczu, działającego w imieniu anonimowego zleceniodawcy. Okazało się, że był nim hrabia Franz von Walsegg, ekscentryczny arystokrata, który miał w zwyczaju zamawiać utwory u znanych kompozytorów, a następnie przedstawiać je jako własne na prywatnych koncertach. Co więcej, w czasie gdy Mozart zmagał się z pogarszającym się zdrowiem, narastające kłopoty finansowe i długi dodatkowo obciążały jego stan psychiczny. Legenda głosi, że kompozytor, w obliczu postępującej choroby, uwierzył, iż pisze Requiem dla samego siebie, a tajemniczy posłaniec jest zwiastunem jego własnej śmierci. Jego żona, Konstancja, utwierdzała to przekonanie, twierdząc, że Mozart mówił o śmierci i był przekonany o otruciu. Chociaż późniejsze badania obaliły teorię otrucia (między innymi przez Salieriego, co spopularyzował film „Amadeusz”), jego zdrowie faktycznie gwałtownie się pogarszało. Zmarł 5 grudnia 1791 roku, dzień po ukończeniu pierwszych taktów „Lacrimosy”.

Niedokończone dzieło zostało przejęte przez ucznia Mozarta, Franza Xavera Süssmayra, który podjął się trudnego zadania jego ukończenia. Süssmayr dokończył „Lacrimosę”, wykorzystując szkice i wskazówki pozostawione przez mistrza, a także skomponował pozostałe części mszy, takie jak Sanctus, Benedictus i Agnus Dei. Chociaż jego wkład jest kluczowy dla istnienia Requiem w jego obecnej formie, wielu krytyków i muzyków debatowało nad autentycznością i jakością tych dodanych fragmentów, często uważając je za odstające od mozartowskiego geniuszu. Mimo to, wersja Süssmayra stała się najbardziej przyjętą i wykonywaną wersją Requiem.

W „Lacrimosie” Mozart, w tych zaledwie ośmiu taktach, które zdążył stworzyć, osiągnął niezrównaną głębię emocjonalną. Melodia jest naznaczona "westchnieniami", charakterystycznymi dla muzyki barokowej i wczesnoklasycznej, tworząc poczucie smutku i żalu. Chromatyczne harmonie i wznoszący się rytm pogłębiają poczucie transcendencji i refleksji nad umieraniem. Jest to chwila, w której lęk przed sądem ostatecznym łączy się z ufnością w Boskie miłosierdzie, a muzyka, wznosząc się, zdaje się rozpuszczać w eterze, pozostawiając słuchacza w stanie głębokiej kontemplacji nad kruchością życia i nadzieją na wieczny spoczynek. To właśnie ta niezwykła plastyczność w oddawaniu emocjonalnej ekspresji sprawia, że „Lacrimosa” pozostaje jednym z najbardziej poruszających i ponadczasowych dzieł w kanonie muzyki klasycznej.