Interpretacja Grabarz - Tomasz Lewandowski

Piosenka „Grabarz” autorstwa Tomasza Lewandowskiego to przejmująca ballada, głęboko zakorzeniona w nurcie polskiej poezji śpiewanej i piosenki poetyckiej, z którą artysta jest ściśle związany od wielu lat. Lewandowski, znany jako pieśniarz, gitarzysta i kompozytor, od blisko 25 lat wykonuje swoje „smutne piosenki o miłości”, a jego twórczość często charakteryzuje się liryczną głębią i refleksyjnym podejściem do egzystencji. Chociaż teksty większości jego utworów są dziełem Mirosława Bochenka, cenionego poety, „Grabarz” porusza tematy uniwersalne, które doskonale wpisują się w styl Tomasza Lewandowskiego, czerpiącego inspiracje z festiwali piosenki turystycznej i poetyckiej, gdzie był wielokrotnie nagradzany.

Utwór wprowadza nas w świat tytułowego grabarza – postaci niejednoznacznej, zmagającej się z moralnym paradoksem swojego zawodu. Już na początku słyszymy jego intymne wyznanie: „Dobry w świecie Bóg najlepiej wie, że nie życzę ludziom wcale źle”. Słowa te, skierowane wprost do Stwórcy, od razu nadają ton opowieści – jest to próba rozgrzeszenia, usprawiedliwienia istnienia, które wydaje się być zbudowane na cudzym nieszczęściu. Grabarz, choć świadom nieuchronności śmierci, musi jednocześnie przyznać, że jego byt jest z nią nierozerwalnie związany: „Lecz bez martwych waszych ciał, Sam bym z głodu rychło zmarł”. Ta brutalna szczerość ukazuje jego zawód nie jako wybór z powołania czy okrucieństwa, lecz jako konieczność – „Taki już grabarza los”.

Społeczeństwo, nie widząc tej wewnętrznej walki, często wydaje na niego surowy sąd. Słyszymy o oskarżeniach: „Mówi mi: 'Kto żyw, bezduszny łotr / Od człowieczych trosk masz pełen trzos'”. Te słowa trafiają grabarza boleśnie, wywołując w nim głęboki sprzeciw: „A mnie tu zalewa krew, Grzebię ludzi chęciom wbrew”. Bohater czuje się niezrozumiany, naznaczony piętnem, chociaż wykonuje pracę, która jest częścią ludzkiego cyklu życia i śmierci. W jego ustach grzebanie ludzi wbrew chęciom może oznaczać zarówno odrazę do samej czynności, jak i smutek płynący z konieczności bycia świadkiem ostatecznego rozstania. Jest to echo uniwersalnej ludzkiej niechęci do konfrontacji ze śmiercią, a grabarz, wykonując swoją profesję, staje się jej personifikacją.

W kolejnych strofach piosenki pojawia się refleksja nad przemijaniem: „Nie trwa wiecznie nic, przyznaję, fakt. Trudno się pogodzić z faktem, tak. I powiedzieć sobie wręcz. Cóż to drobiazg - zwykła śmierć”. Te wersy, powtórzone dwukrotnie, podkreślają centralny motyw utworu – trudność w pogodzeniu się z ostatecznością. Nawet dla człowieka, który na co dzień styka się ze śmiercią, jest ona czymś więcej niż „drobiazgiem”. To ból, z którym sam się zmaga, a jego praca nie czyni go na niego odpornym. Wręcz przeciwnie, czyni go świadkiem niezliczonych tragedii, z którymi empatyzuje.

Ta empatia wyraża się w opisie jego osobistego żalu: „Gdy z swych żalów łzą chcę upust dać, Bawię kosztem swym cmentarną brać”. Społeczeństwo widzi w nim tylko jego ponurą rolę, ignorując jego emocje. Wyśmiewa jego smutek: „'Ty zdechlaku!' Kraczą wciąż, 'Znów grobową minę masz'”. Ta linia dobitnie ukazuje izolację grabarza, jego samotność w obliczu społecznego ostracyzmu i niezrozumienia. Nawet w jego miejscu pracy, na cmentarzu, gdzie powinien panować szacunek dla zmarłych i zaduma, spotyka się z szyderstwem.

Ostatnia zwrotka, będąca swego rodzaju apostrofą do zmarłego, jest najbardziej wzruszająca: „Nieboszczyku mój, a jeśli Bóg, Twego grobu raz przestąpi próg, Niech się dowie po mych łzach, Gdym na ciebie sypał piach”. To głębokie, osobiste wyznanie podkreśla ludzkie oblicze grabarza. On nie tylko mechanicznie wykonuje swoją pracę; on przeżywa, a jego łzy są świadectwem prawdziwego smutku i współczucia. Prosi Boga, by zauważył te łzy, by zrozumiał, że jego serce nie jest bezduszne, a jego ręce, choć sypiące piach na trumnę, są pełne szacunku i żalu. Jest to wołanie o potwierdzenie jego człowieczeństwa, o uznanie, że pod powłoką ponurego zawodu kryje się wrażliwy człowiek. Cały utwór jest zatem niezwykle poruszającą refleksją nad losem tych, którzy pełnią niezbędne, lecz często pogardzane funkcje w społeczeństwie, zmagając się jednocześnie z własnymi emocjami i postrzeganiem otoczenia.