Interpretacja Gdybym był bogaty - Skrzypek na dachu

Utwór "Gdybym był bogaty" ze słynnego musicalu Skrzypek na dachu to nie tylko piosenka o pragnieniu pieniędzy, ale przede wszystkim o głębokiej tęsknocie za stabilnością, szacunkiem i możliwością skupienia się na sprawach ducha, które ubóstwo nieustannie odsuwa na dalszy plan. Główny bohater, Tevye, skromny żydowski mleczarz z Anatevki, prowadzi w niej monolog z Bogiem, snując fantastyczne wizje przyszłości, w której status materialny odmienia jego życie i pozycję w społeczności.

Początkowe, powtarzalne frazy "Dejdel didel dejdel, Digu digu didel, dejdel dum" oraz "biddy, biddy bum" działają jak mantra, wprowadzając słuchacza w trans marzeń Tevye'ego. Są to typowe dla żydowskiej muzyki folkowej, chasydzkiej, nic nie znaczące sylaby, które budują nastrój i są elementem modlitewnego zaśpiewu, ale także podkreślają fantastyczny, niemal bajkowy charakter tych pragnień. Jego pierwsze życzenie, by "pracy bym się brzydził", nie jest bynajmniej przejawem lenistwa, lecz wyrazem wyczerpania i tęsknoty za uwolnieniem się od ciężaru codziennej walki o przetrwanie, która zmusza go do nieustannej, fizycznej pracy. To pragnienie czasu i wolności, by móc żyć inaczej, bardziej godnie.

Marzenia Tevye'ego szybko przybierają konkretną formę. Wizja "domu najwyższego na świecie" w sercu miasta, z "schodów bez liku, okropnie dużo w górę w dół (w sekrecie) i donikąd" symbolizuje ekstrawagancję i wolność od praktycznych ograniczeń, którą daje bogactwo. Tevye nie chce funkcjonalności; chce symbolu statusu, czegoś, co świadczy o jego możliwościach, nawet jeśli jest to absurdalne. Podwórko pełne "dorodnego drobiu: gul, gul, kwa, kwa, gę, gę" to z kolei symbol obfitości i dostatku, który ma jasno komunikować wszystkim wokół: "że właśnie ja, milioner, mieszkam tu". To nie tylko luksus, ale także jawne potwierdzenie jego nowej pozycji społecznej.

Kolejny segment piosenki skupia się na zmianach w życiu rodzinnym i społecznym. Tevye z czułością, choć z typowym dla siebie humorem, wyobraża sobie swoją żonę Gołdę jako "bogaczową dziw [sic]" z "podbródkami pięknymi dwa". Gołda w tej wizji nie tylko otacza się "kucharek mocą", ale też "wa [sic] żna jest, że aż strach i wszystkim ona rządzi" i "mo [sic] gąc sobie wrzeszczeć dzień i noc!". To portret kobiety spełnionej, której siła charakteru, dotychczas wykorzystywana do zarządzania ubogim domem, wreszcie znajduje ujście w kierowaniu dużą posiadłością, dając jej autorytet i, co najważniejsze, radość. Jest to słodko-gorzka refleksja nad rolami płci i urokami bogactwa, które nawet gniew potrafi przekształcić w przywilej.

Najistotniejsze w marzeniach Tevye'ego jest jednak pragnienie szacunku i mądrości. W jego wizji "najmędrsi ludzie z miasta tłum już chce odwiedzić mnie" i "słuchają mych opinii jak Salomonowych rad". Ta zmiana jest dla niego kluczowa. Tevye, jako biedny mleczarz, jest często pomijany, a jego rady nie są brane pod uwagę. Bogactwo ma dać mu nie tylko komfort, ale przede wszystkim autorytet i głos w społeczności. Z gorzką ironią konstatuje: "I będzie całkiem bez znaczenia to, że mylę się lub łżę, Kto bogaty, ten rozumy zjadł!" – to ostra krytyka powierzchowności ludzkich sądów, które często mylą bogactwo z mądrością.

Piosenka "Gdybym był bogaty" (If I Were a Rich Man w oryginale) została skomponowana przez Jerry'ego Bocka z tekstami Sheldona Harnicka i jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych utworów z Fiddler on the Roof. Jej melodia, inspirowana muzyką klezmerską i chasydzkimi niggunami, została stworzona przez Jerry'ego Bocka, który celowo użył skali frygijskiej, aby nadać jej autentyczny żydowski charakter. Inspiracją dla tej piosenki, a także dla całego musicalu, były opowiadania Szolema Alejchema o Tewje Mleczarzu. Harnick wspominał, że tekst piosenki powstał po tym, jak zastanawiał się, co naprawdę motywuje Tevye'ego. Doszedł do wniosku, że to nie tylko pieniądze, ale przede wszystkim możliwość studiowania Tory, czego brakowało mu w jego trudnym życiu.

Ostatnia część utworu doskonale to potwierdza. Tevye pragnie czasu, "by pędzić swój w synagodze byt, przy wschodniej ścianie mieć stałe miejsce w niej i komentować tam co dzień Talmudu treść, jak każdy dobry Żyd". Wschodnia ściana synagogi jest miejscem honorowym, zarezerwowanym dla najznakomitszych członków społeczności, uczonych i rabinów. To pragnienie podkreśla, że dla Tevye'ego bogactwo nie jest celem samym w sobie, lecz środkiem do osiągnięcia głębszego celu: duchowego spełnienia i możliwości poświęcenia się studiom religijnym, które w kulturze żydowskiej są najwyżej cenione.
Piosenka kończy się bezpośrednim pytaniem do Boga: "Ty, coś jagnię stworzył, oraz lwa, Czemuś uparł się, że właśnie ja Zepsułbym Ci boski świata plan, Gdybym ja był wielki pan!". Jest to charakterystyczne dla Tevye'ego – jego szczera, pełna wiary, ale i wyzwań relacja z Bogiem. Wyraża frustrację z powodu swojego losu, ale jednocześnie nie traci nadziei i poczucia humoru. Pytanie to jest metaforą pytania o sprawiedliwość i porządek świata, które Tevye zadaje przez całe swoje życie. Skrzypek na dachu z tą piosenką stał się klasykiem, docenianym za uniwersalne przesłanie o ludzkich marzeniach, pragnieniach i wierze w obliczu przeciwności losu.