Interpretacja Black Betty - Ram Jam

Piosenka „Black Betty” zespołu Ram Jam to rockowy hymn, który zapisał się w historii muzyki, choć jego korzenie sięgają znacznie głębiej niż lata 70. Utwór ten jest bowiem adaptacją starej, afroamerykańskiej pieśni pracy, której prawdziwe pochodzenie i pierwotne znaczenie są przedmiotem wielu debat. Historia „Black Betty” jest złożona, a sama nazwa, pozornie odnosząca się do kobiety, miała w przeszłości wiele różnych interpretacji.

Początki pieśni można odnaleźć już w XIX wieku, ale pierwsze formalne nagranie miało miejsce w 1933 roku, dokonane przez amerykańskich muzykologów Johna i Alana Lomaxów. Nagrali oni wersję a cappella, wykonaną przez skazańca Jamesa „Iron Heada” Bakera i grupę więźniów w Central State Farm w Sugar Land w Teksasie, czyli w więziennym gospodarstwie rolnym. Później, w 1939 roku, swoją wersję zarejestrował legendarny bluesman Huddie „Lead Belly” Ledbetter, często niesłusznie uznawany za autora piosenki, choć tak naprawdę był adaptatorem wcześniejszych materiałów ludowych. Wersja Lead Belly'ego, choć nadal w stylu folk, stanowiła pomost do późniejszych, rockowych interpretacji.

Znaczenie samej „Black Betty” jest wieloznaczne. Historycznie, określenie to mogło odnosić się do wielu rzeczy, w tym do butelki whisky (zwłaszcza w Szkocji i północnej Anglii, a później wschodnich stanach USA), bata używanego w południowych więzieniach, a nawet do więźniarki transportowej, zwanej również „Black Maria”. Benjamin Franklin już w 1736 roku w swoim słowniku pijaka wspomniał o „Black Betty” w kontekście alkoholu, pisząc „He's kiss'd black Betty”. W kontekście pieśni pracy i więziennego środowiska, bat jest jedną z najbardziej sugestywnych interpretacji – dźwięk „bam-ba-lam” mógł naśladować uderzenie bata o plecy. Niektórzy widzą w „Black Betty” także muszkiet, gdzie „bam-ba-lam” oddawałoby dźwięk wystrzału. W późniejszych, bardziej współczesnych odniesieniach, „Black Betty” bywała również utożsamiana z szybkim samochodem lub motocyklem.

Wersja Ram Jam, wydana w 1977 roku, to ta, która zdobyła międzynarodową sławę, w dużej mierze dzięki swojemu energicznemu, rockowemu brzmieniu. Wokalista Bill Bartlett, zanim powstał Ram Jam, stworzył swoją wersję utworu ze swoim poprzednim zespołem Starstruck, dodając do 59-sekundowej wersji Lead Belly'ego nowe riffy i dwa dodatkowe wersy. To właśnie ta wersja, pierwotnie nagrana przez Starstruck, została później wydana jako singiel Ram Jam. Mimo że w zespole Ram Jam wokalistą był Myke Scavone, to właśnie Bartlett śpiewał w nagranej wersji „Black Betty”. W wywiadzie dla „Louder Sound” Bill Bartlett przyznał, że jego wersja piosenki była inspirowana Bettie Page, słynną pin-up girl z lat 50., co pokazuje, jak pierwotne znaczenie mogło ewoluować w umysłach kolejnych artystów.

Tekst piosenki Ram Jam, choć zmodyfikowany, nadal zawiera odniesienia, które można interpretować w świetle tych historycznych znaczeń. Pierwsza zwrotka – „Black Betty had a child, Bam-e-lam the damn thing gone wild, Bam-e-lam she said it weren't not of mine, Bam-e-lam the damn thing gone blind” – jest szczególnie intrygująca. Wers „she said it weren't not of mine” sugeruje problem z ojcostwem, co w niektórych wcześniejszych wersjach utworu było bardziej dosłowne, z odniesieniami do dziecka kapitana więzienia. Może to być metafora trudnego dziedzictwa, „szalonego” i „ślepego” losu, który jest niezależny od podmiotu lirycznego, tak jak bat nie wybiera ofiary, a alkohol prowadzi do nieprzewidzianych konsekwencji. „Dziecko”, które „oszalało” i „oślepło”, może symbolizować utratę kontroli, czy to nad własnym życiem, czy nad okolicznościami, co doskonale pasuje do opowieści o przymusie, karze lub uzależnieniu.

Druga zwrotka – „She really gets me high, Bam-e-lam you know that's no lie, Bam-e-lam she's so rock steady, Bam-e-lam and she's always ready” – zdaje się mocno skłaniać do interpretacji „Black Betty” jako substancji odurzającej, np. whisky, która „daje kopa” (gets me high) i jest „zawsze gotowa” (always ready). Może to być również odniesienie do intensywnego, wręcz uzależniającego doświadczenia, jakie dawała szybka maszyna lub nawet sam ból, który w brutalnym kontekście więzienia mógł stać się formą ucieczki od rzeczywistości. Zwrot „rock steady” sugeruje niezawodność, ale też nieuchronność, co pasuje zarówno do działania używki, jak i do rytmicznego uderzenia bata.

Ostatnia zwrotka – „She's from Birmingham, Bam-e-lam way down in Alabam, Bam-e-lam well she's shaking that thing, Bam-e-lam boy she makes me sing” – wprowadza geograficzne odniesienia. Birmingham w Alabamie, regionie o bogatej historii afroamerykańskiej i muzycznej, podkreśla korzenie pieśni, choć Lead Belly nagrywał swoje wersje po doświadczeniach w Teksasie. Słowa „she's shaking that thing” i „boy she makes me sing” mogą być rozumiane jako taniec, intensywne przeżycie fizyczne, a nawet eufemizm dla pracy przymusowej – w kontekście pieśni pracy, śpiewanie było często nieodłącznym elementem ciężkiego wysiłku. Całość jest przepełniona surową energią i pewnego rodzaju pierwotną siłą, która jest esencją tego, czym „Black Betty” stała się w wersji Ram Jam.

W momencie premiery, wersja Ram Jam spotkała się z kontrowersjami. NAACP (National Association for the Advancement of Colored People) oraz Congress of Racial Equality wezwały do bojkotu piosenki ze względu na jej teksty, oskarżając ją o rasizm, co jednak nie powstrzymało jej przed osiągnięciem sukcesu na listach przebojów w 1977 roku. Mimo to, Ram Jam, chociaż często uważany za zespół jednego przeboju, zapewnił tej prastarej pieśni drugie życie, przekształcając ją w nieodparty, porywający utwór rockowy, który wciąż rezonuje z publicznością, pojawiając się w filmach takich jak „Blow” i grach wideo jak „Guitar Hero World Tour”. Piosenka „Black Betty” to zatem fascynujący przykład ewolucji utworu, który z pracy więźniów i folkowych adaptacji, przez rockowe aranżacje, stał się ponadczasowym klasykiem.