Interpretacja Po co wolność - Kult

Piosenka „Po co wolność” zespołu Kult to jeden z najważniejszych i najbardziej przenikliwych komentarzy Kazika Staszewskiego do polskiej rzeczywistości, zarówno tej minionej, jak i w pewnym sensie wciąż aktualnej. Utwór powstał w 1985 roku, ale ze względu na wszechobecną cenzurę mógł zostać oficjalnie wydany dopiero cztery lata później, w 1989 roku, na albumie „Kaseta”. Wcześniej funkcjonował jedynie na koncertach, jako podziemny hymn pokolenia.

Tekst rozpoczyna się od znamiennego „Przemówienia z dnia siódmego roku bieżącego”, co już na wstępie jest subtelnym nawiązaniem do języka propagandy i nowomowy Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Ta oficjalna, mentorska fraza wprowadza w ton całej pierwszej części utworu, która z przerażającą ironią i sarkazmem zadaje tytułowe pytanie: „Wolność. Po co wam wolność?” Następnie serwuje listę pozornie atrakcyjnych „zamienników” wolności, oferowanych przez opresyjny system. Społeczeństwo, w zamian za rezygnację ze swobód, otrzymuje telewizję, Interwizję i Eurowizję – czyli kontrolowane przez państwo media i namiastki globalnej rozrywki, mające odwrócić uwagę od istotnych problemów. Interwizja była zresztą wschodnioeuropejskim odpowiednikiem Eurowizji, co doskonale wpisuje się w kontekst ówczesnego podziału świata.

Dalej padają obietnice pieniędzy, sugerujące iluzję dobrobytu, który rzekomo „będziecie ich mieć coraz więcej”. Ironia osiąga szczyt, gdy jako przywileje wymieniane są „autobusy do pracy” oraz „bezpłatny przydział spirytusu” – symboliczne wręcz, trywialne udogodnienia, które miały zaspokoić podstawowe potrzeby i dać poczucie stabilności, skutecznie usypiając społeczną czujność. Kolejne „benefity” to „komu oddawać cześć”, czyli narzucenie ideologicznego kultu, oraz „Mundial '86” – wielkie widowisko sportowe, klasyczne „chleb i igrzyska”, mające służyć odwróceniu uwagi mas od polityki. Władza racjonuje także filmy fantastyczne i sporadyczne „zezwolenia demonstracji ulicznych”, które, poprzez swoją selektywność, jedynie podkreślają brak prawdziwej wolności zgromadzeń. Obraz „dobrobytu tryskającego z każdej wystawy” to gorzka kpina z rzeczywistości pustych półek i niedoborów PRL-u.

Refreny „Maszerujmy ramię w ramię Ku słońcu świata nowego / Zbudujemy nowy most Imienia przewodniczącego” doskonale oddają rytm propagandowych marszów i zbiorowej indoktrynacji. Podmiot liryczny (lub grupa mówiąca, z którą utożsamia się narrator) nawołuje do bezrefleksyjnego podążania za narzuconą ideologią, do budowania czegoś „nowego” pod przewodnictwem anonimowego, lecz wszechobecnego „przewodniczącego” – figury symbolizującej autorytarną władzę. Ostatnia, zmieniona wersja tego fragmentu – „Wszyscy położycie głowy Za przewodniczącego” – jest brutalnym uświadomieniem konsekwencji takiej postawy: całkowitego poświęcenia i utraty indywidualności, a nawet życia, na rzecz systemu.

W późniejszej części utworu następuje znacząca zmiana tonu. Pytanie „Czy słyszysz, czy słyszysz Co tu dzieje się od lat” wprowadza perspektywę obserwatora, który z dystansu ocenia fatalny świat. Krytyka przestaje dotyczyć wyłącznie systemu komunistycznego, rozszerzając się na szersze zjawiska globalne. Staszewski piętnuje świat „podzielony granicami”, gdzie ludzkie relacje są ograniczone przez fizyczne bariery, a bliscy rozmawiają jedynie listami, czując się „przy pomocy pocztowego kleju”. To poruszający obraz izolacji i tęsknoty za jednością. Kazik rozszerza swoją krytykę na uniwersalne ludzkie przywary: zachłanność, pazerność, dążenie do posiadania „pieniędzy i koncernów”. Podkreśla, że polityką rządzi „kilku frajerów”, a najpotężniejsi z nich pragną „władzy nad galaktyką”, co jest metaforą bezgranicznej ambicji i megalomanii. Ta część tekstu świadczy o tym, że problem wolności i manipulacji nie jest dla Kultu jedynie kwestią ustroju politycznego, ale głębszej kondycji ludzkości i jej skłonności do ulegania iluzjom i władzy.

Sam Kazik Staszewski w wywiadach wielokrotnie podkreślał, że choć „Po co wolność” to jeden z jego najważniejszych tekstów, to w jego odczuciu wolność nie jest zagrożona w sposób, jaki przedstawiają to niektórzy komentatorzy, a narracje o braku wolności bywają przesadzone. Ta postawa tylko potwierdza głębię utworu – to nie tylko manifest przeciwko PRL-owi, ale ponadczasowa refleksja o cenie, jaką płacimy za pozorne bezpieczeństwo i materialne wygody, rezygnując z prawdziwej autonomii i wolności ducha. Piosenka stała się tak ikoniczna, że jej tytuł posłużył jako nazwa filmu dokumentalnego o historii Festiwalu w Jarocinie, podkreślając jej kulturowe znaczenie. Utwór pozostaje ostrzeżeniem przed iluzorycznymi korzyściami oferowanymi w zamian za poddanie się kontroli, niezależnie od tego, kto i w imię jakiej ideologii ją sprawuje.