Interpretacja Arahja - Kult

Utwór „Arahja” zespołu Kult, wydany w 1988 roku na albumie „Spokojnie”, to jeden z najważniejszych i najbardziej rozpoznawalnych protest songów w historii polskiej muzyki. Choć tekst Kazika Staszewskiego, do muzyki skomponowanej przez Janusza Grudzińskiego, powstał w 1987 roku, jego przesłanie pozostaje niezwykle aktualne, rezonując z kolejnymi pokoleniami. Piosenka stała się symbolem buntu i niezgody na zastaną rzeczywistość.

Słowa „Mój dom murem podzielony / Podzielone murem schody / Po lewej stronie łazienka / Po prawej stronie kuchenka” wprowadzają słuchacza w świat absurdalnej, codziennej, a jednocześnie głęboko wdzierającej się w życie jednostki, podziału. Początkowo Kazik Staszewski zaczerpnął te wersy z utworu „Tyłem” zespołu Voo Voo, co było hołdem dla twórczości Wojciecha Waglewskiego. Dalsza część utworu rozwija motyw podziału, który bezpośrednio odnosił się do Muru Berlińskiego i podzielonych Niemiec, ale jego metaforyczny charakter pozwolił ominąć cenzurę panującą w ówczesnej Polsce.

Kazik Staszewski wielokrotnie podkreślał, że inspiracją do tekstu były jego podróże do Berlina Zachodniego w latach 80.. Miasto to, będące enklawą wolności w środku komunistycznego bloku, z jednej strony tętniło życiem i kolorowymi neonami, z drugiej zaś sąsiadowało ze smutną, wygaszoną, wschodnią częścią. Lider Kultu wspominał uczucie patrzenia na „przepołowiony organizm, jakby nożem przecięty”, gdzie jedna część „gnije”, a o drugą się dba. To doświadczenie znalazło odzwierciedlenie w wersach „Moja ulica murem podzielona / Świeci neonami prawa strona / Lewa strona cała wygaszona / Zza zasłony obserwuję obie strony”. Obserwator, stojący „zza zasłony”, symbolizuje poczucie bezradności i niemożności wpływania na otaczającą rzeczywistość, jedynie bierne jej świadectwo.

Metafora „Mojego ciała murem podzielonego” jest szczególnie mocna. Sugeruje ona wewnętrzne rozdarcia, poczucie bycia zmuszonym do funkcjonowania w nienaturalnej dwubiegunowości. Liczby „dziesięć palców na lewą stronę / Drugie dziesięć na prawą stronę” czy „Głowy równa część na każdą stronę” – biologicznie niemożliwe – uwydatniają groteskowość i nieludzkość narzuconych podziałów, które deformują nawet to, co integralne i osobiste. Podkreśla to cierpienie wynikające z przymusowego rozdzielenia, które dotyka istoty człowieczeństwa.

Refren „Lewa strona nigdy się nie budzi / Prawa strona nigdy nie zasypia” to esencja tego kontrastu. Jedna strona jest uśpiona, pasywna, być może stłamszona i pozbawiona nadziei, druga zaś – wiecznie aktywna, dynamiczna, ale być może również pozbawiona prawdziwego spokoju, napędzana konsumpcją lub nieustanną walką. Ta antyteza odzwierciedlała zarówno realia Berlina, jak i szerszy obraz podzielonego świata epoki zimnej wojny.

Co ciekawe, tajemniczy tytuł „Arahja” do dziś budzi liczne pytania. Wiele osób mylnie utożsamia go ze słowem „anarchia”. W rzeczywistości tytuł powstał spontanicznie, gdy oryginalna nazwa „Nowa piosenka o Berlinie” (lub po prostu „Berlin”) okazała się już zarejestrowana w ZAiKS-ie. Muzycy, zainspirowani brzmieniem organów Hammonda w utworze, które przypominały twórczość zespołu Uriah Heep, przekształcili tę nazwę przez etapy „Uriah-Juraja-Araja”, aż do „Arahja”. To nieistniejące słowo stało się jednak uniwersalnym symbolem.

Po latach, już po upadku Muru Berlińskiego, Kazik Staszewski zauważył, że tekst „Arahji” stał się w Polsce aktualny w zupełnie nowym kontekście. W wywiadzie z 2017 roku mówił: „Tekst utworu „Arahja” rzeczywiście dotyczył podzielonego murem Berlina, ale w Polsce dostrzegalny jest zupełnie inny mur, który zaczyna dominować w społeczeństwie w życiu codziennym”. Stwierdził również, że „nie ma miejsca dla ludzi takich jak ja, którzy nie deklarują się po żadnej stronie politycznego sporu”. To wskazuje na ponadczasowość utworu i jego zdolność do adaptacji do zmieniających się realiów społeczno-politycznych, wciąż trafnie opisując podziały i polaryzację.

„Arahja” to nie tylko kawałek muzyki, ale swoisty hymn pokolenia, który dzięki swojemu uniwersalnemu przekazowi i charakterystycznemu brzmieniu, nadal elektryzuje słuchaczy, stając się symbolem buntu, nadziei i tęsknoty za lepszym, zjednoczonym światem. W marcu 2023 roku, z okazji 41-lecia zespołu Kult, utwór doczekał się oficjalnego teledysku, złożonego z wcześniej niepublikowanych materiałów, co świadczy o jego niegasnącej sile i znaczeniu. Liczne interpretacje i wykonania utworu przez innych artystów, jak Hey, Ewa Farna czy Kasia Nosowska, tylko potwierdzają jego kultowy status i trwałe miejsce w polskiej świadomości kulturowej.