Interpretacja Comme toi - Jean-Jacques Goldman

Piosenka „Comme toi” Jeana-Jacquesa Goldmana, wydana w 1982 roku na albumie Minoritaire, to niezwykle wzruszająca i głęboka ballada, która pod pozorem prostej opowieści o dziecięcej niewinności kryje w sobie potężne przesłanie pamięci o ofiarach Holokaustu. Początkowe strofy malują idylliczny obraz małej dziewczynki o „jasnych oczach i aksamitnej sukience”, otoczonej rodziną, pozującej do zdjęcia w „delikatnym słońcu końca dnia”. Słuchacz dowiaduje się o jej miłości do muzyki klasycznej, szczególnie Schumanna i Mozarta, oraz o beztroskich marzeniach typowych dla dziecka: szkole, przyjaciołach i opowieściach o księżniczkach.

Goldman z subtelnością i wrażliwością buduje obraz uniwersalnej dziecięcej radości, tak, by każda osoba mogła utożsamić się z opisywaną dziewczynką. Ta początkowa sielanka stanowi dramatyczny kontrast dla tragicznego finału. Punktem zwrotnym są imiona przyjaciół dziewczynki – Ruth, Anna i Jérémie – które, będąc imionami biblijnymi, subtelnie wskazują na żydowskie pochodzenie. Kluczowe staje się również wspomnienie o planach na przyszłość: „I pobraliby się pewnego dnia, może w Warszawie”. Miasto to, silnie związane z Holokaustem, staje się wyraźną aluzją do losów europejskich Żydów podczas II wojny światowej i miejsc takich jak Auschwitz-Birkenau czy Treblinka.

W piątej zwrotce narrator wyjawia imię dziewczynki – Sarah – i jej wiek: „Nie miała nawet ośmiu lat”. To właśnie w tym momencie następuje brutalne przerwanie niewinności: „Ale inni ludzie zdecydowali inaczej”. Te słowa, wypowiedziane z eufemizmem, odnoszą się do Zagłady, do decyzji „innych ludzi”, którzy pozbawili Sarę przyszłości. Goldman, sam będący pochodzenia polsko-żydowskiego (jego matka urodziła się w Niemczech, a ojciec w Lublinie, oboje byli aktywnymi uczestnikami francuskiego Ruchu Oporu), odczuwał głębokie przywiązanie do swoich korzeni i tradycji muzycznych Europy Wschodniej. Piosenka jest jego sposobem na zachowanie pamięci i oddanie hołdu ofiarom deportacji.

Inspiracją do powstania utworu była fotografia małej dziewczynki, którą Jean-Jacques Goldman znalazł w rodzinnym albumie swojej matki. W wywiadzie dla TV5 w 1999 roku, Goldman wyjaśnił, że obok zdjęć jego kuzynów, jego matka pisała „deporté”, co uświadomiło mu, że ta konkretna dziewczynka na zdjęciu również padła ofiarą Szoa. Podkreślił, że nie chciał tworzyć „prawdziwej rozprawy o eksterminacji”, lecz wyrazić to w sposób bardziej obrazowy, intymny. Wybór imienia Sarah jest także symboliczny, nawiązując do żydowskiej tradycji oraz imienia, które było nadawane wszystkim Żydówkom po przybyciu do obozów. Co ciekawe, postać Sary jest również subtelnym nawiązaniem do córki Goldmana, Caroline, która w momencie pisania piosenki również miała osiem lat.

Refren „Comme toi” (Jak ty) jest sercem utworu. Jest to bezpośrednie zwrócenie się do dziecka (często interpretowane jako córka Goldmana, którą patrzy, jak śpi). Ten zabieg narracyjny ma na celu stworzenie silnej, emocjonalnej więzi między beztroską, współczesną dziewczynką a Sarą, której los został tragicznie przerwany. Podkreśla to linia: „Miała twoje jasne oczy i była w twoim wieku, Była małą, spokojną i bardzo grzeczną dziewczynką, Ale nie urodziła się jak ty, tu i teraz”. Piosenka staje się więc uniwersalnym wezwaniem do empatii, uświadamiającym kruchość niewinności i wagę pamięci. Mimo że w tekście nie padają wprost słowa takie jak „Holokaust” czy „naziści”, piosenka od 1982 roku, kiedy to stała się złotą płytą sprzedając ponad 500 000 egzemplarzy, jest jednoznacznie kojarzona z tragedią Szoa i często wykorzystywana podczas ceremonii upamiętniających ofiary. Krytycy i historycy, jak Ivan Jablonka, doceniają jej delikatność i siłę, która bez bezpośredniego użycia drastycznych słów, potrafi przekazać ogrom cierpienia i skłonić do refleksji nad przemocą i nienawiścią w historii ludzkości. Melancholijna melodia w tonacji d-moll, wzbogacona o motywy tradycyjnej muzyki słowiańskiej i solo na skrzypcach, dodatkowo potęguje poczucie żalu i nostalgii. Goldman celowo unikał dosłowności, aby jego dzieło było uniwersalne i trafiało do każdego, niezależnie od kontekstu historycznego, będąc hymnem dla niewinnych dzieci, które padły ofiarą wszelkich wojen.