Interpretacja Ani be, ani me, ani kukuryku - Bohdan Smoleń

Piosenka Bohdana Smolenia „Ani be, ani me, ani kukuryku”, wydana w 1995 roku, a szeroko promowana w 1996 roku, stanowi błyskotliwą, choć gorzką satyrę na polską rzeczywistość polityczną okresu transformacji ustrojowej. Utwór ten, utrzymany w ówczesnej stylistyce disco polo, idealnie wpisywał się w nurt komedii satyrycznej, z której Bohdan Smoleń był znany, jeszcze z czasów legendarnego kabaretu TEY. Smoleń, ceniony za swoje trafne obserwacje i zdolność do wyśmiewania absurdów życia publicznego, w tym utworze dotykał kwestii, które rezonowały z nastrojami społecznymi w połowie lat 90..

Centralna fraza tytułowa – „Ani be, ani me, ani kukuryku” – jest dosłownym odzwierciedleniem polskiego idiomu, oznaczającego niezdolność lub niechęć do wypowiedzenia czegokolwiek, bądź też braku zrozumienia sytuacji. Jej geneza w kontekście piosenki jest ściśle związana z historycznym wydarzeniem: podczas telewizyjnej debaty prezydenckiej w 1995 roku, ubiegający się o reelekcję Lech Wałęsa, wówczas prezydent RP, w odniesieniu do spóźnionego kontrkandydata Aleksandra Kwaśniewskiego, stwierdził, że ten „wszedł jak do obory, ani me, ani be, ani kukuryku”. Smoleń genialnie wykorzystał to zdanie, czyniąc z „Lwa” – pseudonimu Wałęsy z popularnego programu satyrycznego „Polskie zoo”, w którym polityków przedstawiały kukiełki zwierząt – głównego bohatera opowieści. Lew, początkowo wyrażający ogólne „problemów bez liku”, staje się symbolem zagubienia i frustracji w obliczu zmieniającej się Polski.

Metafora „wybory do obory” oraz postacie „z kółka dyrektory” to bezlitosna krytyka ówczesnych procesów politycznych i elit. Smoleń sugeruje, że wybory, zamiast być aktem świadomej demokracji, stają się farsą, w której decyzje podejmują ci, którzy – niczym „dyrektory” w oborze – kierują się partykularnymi interesami lub powierzchowną oceną. „Popatrzyli, powąchali / Swoje typy pozgłaszali” to obraz decydentów działających intuicyjnie, bez głębszej refleksji, co prowadzi do braku „wspólnej nuty” i rozdrobnienia politycznego. Wybór „owcy białej”, „krowy nieco starej” czy „koguta” symbolizuje chaotyczne i często arbitralne preferencje, które nie przekładają się na spójną wizję kraju.

Druga zwrotka w sposób jawny odnosi się do najbardziej palących kwestii politycznych lat 90. w Polsce: „Penetracja i lustracja / I kościelna agitacja / Pajęczyny, żuki, muchy / Prusakolep na komuchy”. Termin „lustracja” był wówczas w centrum publicznej debaty, dotyczącej weryfikacji osób pełniących funkcje publiczne pod kątem ich współpracy z komunistycznymi służbami bezpieczeństwa. Dyskusje te, często burzliwe i pełne wzajemnych oskarżeń, prowadziły do silnych podziałów. Smoleń używa tu dosadnej metafory „Prusakolep na komuchy”, obrazującej gorączkowe, a często bezskuteczne próby rozliczenia się z przeszłością, co w konsekwencji stwarzało atmosferę chaosu, symbolizowanego przez „pajęczyny, żuki, muchy”. Artysta wyraża głębokie rozczarowanie nieskutecznością działań politycznych: „Jedni grają na parlament / Drudzy sieją tylko zamęt / Wszelkich działań cała kupa / I tak wyjdzie z tego... figa”. To poczucie daremności i frustracji wobec braku realnych zmian było powszechne w społeczeństwie, które po euforii 1989 roku oczekiwało stabilizacji i poprawy warunków życia.

W ostatnich zwrotkach pojawia się ton rezygnacji i tęsknoty za czymś pierwotnym i prawdziwym. Pytanie „Czemu tak się dzisiaj dzieje / Wszyscy gonią, lew się śmieje / Czemu nic się nie chce udać” to echo powszechnego braku zaufania do polityki i poczucia, że system nie działa. Odpowiedzią na tę frustrację jest niemal mistyczna nadzieja na „boskie cuda” i oczekiwanie na Wigilię, kiedy to „Rykną głosy aż do nieba / Nawet dzieci podsłuchają / Co zwierzęta w szopie grają”. Ten fragment nawiązuje do tradycji wigilijnej, w której zwierzęta zyskują głos, symbolizując powrót do autentyczności, prostoty i czystości, w opozycji do skomplikowanego i skażonego świata polityki. Oznacza to pragnienie prawdziwej komunikacji i prawdy, której brakuje w publicznym dyskursie.

Zakończenie piosenki przynosi ironiczny finał: „Lew nie dostał głosów, problemów bez liku / Może be, może me, może kukuryku / Zwierzęta są w szoku, szczęśliwego roku”. Ostateczne nieuzyskanie głosów przez „Lwa” symbolizuje porażkę określonej wizji, a jednocześnie podkreśla dalszą polityczną niepewność i dezorientację. Bohdan Smoleń, z właściwym sobie humorem i przenikliwością, zamyka utwór życzeniami „Szczęśliwego roku 1996 życzy kominiarz!”, co dodaje całości nieco absurdalnego, lecz charakterystycznego dla jego twórczości, przymrużenia oka, jednocześnie mocno osadzając piosenkę w konkretnym czasie i nastrojach tamtej epoki. Piosenka „Ani be, ani me, ani kukuryku” to zatem nie tylko komediowy hit, ale przede wszystkim znacząca diagnoza kondycji polskiej demokracji w jej wczesnych latach, pełna goryczy, ale i nadziei na odnalezienie zagubionego sensu.