Interpretacja Cisza (Akwarela letnia) - Albert Harris

Piosenka „Cisza (Akwarela letnia)” w wykonaniu Alberta Harrisa to utwór, który z niezwykłą precyzją maluje obraz wewnętrznego zgiełku i poszukiwania ukojenia w świecie pełnym niechcianych bodźców. Albert Harris, a właściwie Aaron Hekelman, był jedną z prominentnych postaci polskiej sceny muzycznej dwudziestolecia międzywojennego, cenionym piosenkarzem, pianistą i kompozytorem. Jego twórczość, choć często o charakterze sentymentalnym, potrafiła także poruszać głębsze struny ludzkiej duszy, jak w przypadku tego utworu. Warto zaznaczyć, że do piosenki „Cisza (Akwarela letnia)” muzykę skomponowała Barbara Bory, a słowa napisali Józef Lipski i Władysław Szlengel, co czyni Harrisa przede wszystkim jej niezrównanym interpretatorem.

Tekst piosenki rozpoczyna się od gorzkiej konstatacji: „Nie ma gdzie uciec, by słyszeć własne myśli / wszędzie zgiełk dotrze – uparcie się wwierci.” Już te pierwsze linijki wprowadzają nas w stan głębokiego zmęczenia i niemożności znalezienia schronienia przed wszechobecnym hałasem. Podmiot liryczny, próbując odnaleźć spokój, ucieka z miasta, by jednak przekonać się, że ucieczka ta jest iluzoryczna. Nawet na łonie natury, gdzie intuicyjnie szukalibyśmy ciszy, spotyka się z absurdalnymi, choć dławiącymi, formami ludzkiego zgiełku. Obraz „brydżystów ziejących szlemami – groźniejszych od śmierci” jest ironicznym, ale sugestywnym symbolem banalnych, lecz uciążliwych i wszechogarniających problemów codzienności, które potrafią przytłoczyć bardziej niż egzystencjalne lęki.

Kolejne strofy kontynuują ten motyw inwazji dźwięków i ludzkiej obecności. „Co noc chrapliwy gramofon słowikom urąga – / co wieczór radio nienawiść w parku nieci – / od świtu śpiew fałszywy po łąkach się błąka” – to prawdziwa symfonia dysharmonii, gdzie naturalny śpiew słowików zostaje zagłuszony przez mechaniczne, chrapliwe dźwięki gramofonu, a radio, zamiast koić, „nieci nienawiść”. Metaforyczne „fałszywe śpiewy” i literalne „tysiące… milion dzieci” pod nogami, symbolizujące wszechobecną, nieokiełznaną witalność i chaos, potęgują poczucie osaczenia. Dzieci, ze swoimi „najważniejszymi sprawami”, ignorują potrzeby dorosłych, tworząc nieustanny, głośny strumień życia, który dopiero zmierzch jest w stanie uciszyć.

Kiedy zapada zmrok, pojawia się nowy, jeszcze bardziej niepokojący element – „jaśminowa za oknem czai się maligna”. Ten piękny, zmysłowy obraz kwiatu, który staje się synonimem gorączki i halucynacji, podkreśla stan wewnętrznego rozstrojenia podmiotu. Nawet noc, która powinna przynieść wytchnienie, nie jest wolna od zakłóceń. „Las upity mocnym księżycowym światłem / kołysze się, bredzi – swawolny pijany – / wzywa śród nocy ptactwo – psy i dziatwę / i płoszy zlęknione szepty zakochanych”. Natura, podobnie jak podmiot liryczny, wydaje się być ogarnięta jakimś szaleństwem, pijana światłem księżyca, zamiast oferować spokój, sama uczestniczy w powszechnym rozgwarze, płosząc to, co ulotne i delikatne – szepty zakochanych.

W centrum tego chaosu, podmiot liryczny czuje się „w rozgwarze, w rozjęku – / w wołaniu – płaczu – śpiewie – trącony rozmową / zaczepiany kwileniem – dysonansem dźwięków”, daremnie próbując odnaleźć to, co najważniejsze: „zagubione słowo”. Jest to symbol utraconej zdolności do jasnego myślenia, do wyrażania siebie, do odnalezienia wewnętrznego porządku w kakofonii świata. To poczucie utraty, niemożności komunikacji, jest szczególnie przejmujące w kontekście osoby takiej jak Albert Harris, której życie zawodowe opierało się na muzyce i słowie, a która w latach wojennych musiała mierzyć się z dramatyczną rzeczywistością. Harris, będący postacią przedwojennej Warszawy, zdołał uniknąć Holokaustu, przetrwał wojnę dzięki angażowi w zespół "Tea-Jazz" Henryka Warsa, ucząc się nawet śpiewać po rosyjsku, by występować przed radziecką publicznością. Jego późniejsza emigracja do Szwecji, a następnie do Stanów Zjednoczonych, może być postrzegana jako symboliczna ucieczka od zgiełku i trudów powojennej rzeczywistości, podobna do tej, o której śpiewa w utworze.

Piosenka kończy się obrazem równie bolesnym, co początek: „Ziemia dygoce – pod niebem skwarny sierpień / za ścianą chrobot – za oknem jabłoń dyszy / i piszę list do ciebie… że źle mi, że cierpię… / szukając własnej myśli w poszarpanej ciszy”. Nawet natura, reprezentowana przez drżącą ziemię i dyszącą jabłoń, wydaje się cierpieć pod naporem tego letniego, dusznego chaosu. Akt pisania listu jest ostatnią deską ratunku, próbą odnalezienia kontaktu z drugą osobą i z samym sobą. Jednak nawet ta intymna czynność odbywa się w warunkach „poszarpanej ciszy”, co jest niezwykle sugestywną metaforą stanu, w którym spokój jest jedynie fragmentem, chwilą przerwanej przez nieustanne zakłócenia.

„Cisza (Akwarela letnia)” to głęboko melancholijna refleksja nad ułudą spokoju i nieustanną walką o wewnętrzne wyciszenie. Albert Harris, choć głównie kojarzony z „Piosenką o mojej Warszawie”, tym utworem udowadnia swoje mistrzostwo w przekazywaniu subtelnych emocji i uniwersalnych lęków związanych z nadmiarem bodźców i niemożnością ucieczki przed światem, nawet w najdalszym zakątku. Jest to portret psychiczny człowieka osaczonego, tęskniącego za utraconą zdolnością do introspekcji i wewnętrznego ładu, namalowany delikatnymi, choć intensywnymi pociągnięciami pędzla, niczym letnia akwarela.