Interpretacja Victoria - Wojciech Kilar

Głęboko zakorzeniona w historycznym i duchowym dziedzictwie Polski, „Victoria” Wojciecha Kilara to utwór, który w swojej pozornej prostocie kryje niezwykłą siłę wyrazu i wielowymiarowe znaczenia. Skomponowana w 1983 roku, ta fanfara na chór mieszany i orkiestrę nie jest jedynie dziełem muzycznym, lecz swoistym świadectwem epoki i wyrazem zbiorowych nadziei. Jej tekst, lapidarny i uderzająco bezpośredni, został zaczerpnięty ze słynnych słów króla Jana III Sobieskiego, skierowanych do papieża Innocentego XI po zwycięskiej Bitwie pod Wiedniem: „Venimus, vidimus, Deus vicit!” – „Przybyliśmy, zobaczyliśmy, Bóg zwyciężył!”. Kilar, mistrz budowania napięcia i emocji za pomocą oszczędnych środków, przetworzył tę historyczną sentencję w potężne, niemal hipnotyczne doświadczenie.

Analizując sam tekst piosenki, uderza nas dominacja łacińskich fraz: „Venimus”, „Vidimus”, „Deus”, „Deus victit”. Powtórzenia, szczególnie „Venimus” (x33) i „Vidimus” (x16), budują wrażenie upartego trwania, nieugiętej obecności i uważnej obserwacji. To nie jest jednorazowe przybycie czy spojrzenie, lecz proces rozciągnięty w czasie, naznaczony wytrwałością. Słowo „Venimus”, powtórzone 33 razy, a następnie przeplatane z „Vidimus” (x10), niczym mantra, symbolizuje trudną drogę, wysiłek, ale i determinację. Jest to opowieść o wspólnym przybyciu, wspólnym zobaczeniu – doświadczeniu, które staje się fundamentem dla ostatecznego wniosku.

Kluczowe znaczenie ma pojawienie się słowa „Deus” (x8), które nagle kieruje uwagę słuchacza ku sferze sakralnej, przypominając o najwyższej sile. Ta krótka, ale intensywna inwokacja jest sercem utworu, przygotowując grunt pod kulminacyjną frazę. Zakończenie „Deus victit” (x6), choć fonetycznie nieco odbiega od oryginalnego „Deus vicit!”, wciąż jednoznacznie wskazuje na Boże zwycięstwo jako ostateczny i niezaprzeczalny rezultat. Powtórzenie tej frazy sześciokrotnie, z narastającą mocą chóru i orkiestry, cementuje przekonanie o boskiej interwencji i triumfie. W kontekście pierwotnych słów Sobieskiego, oznaczających zwycięstwo militarne, Kilar przenosi akcent na zwycięstwo duchowe, moralne, a być może i narodowe.

Utwór powstał w bardzo specyficznym momencie historycznym dla Polski – w 1983 roku, w czasach stanu wojennego. Jego premiera odbyła się 20 czerwca 1983 roku w Katedrze Chrystusa Króla w Katowicach, podczas drugiej pielgrzymki Jana Pawła II do ojczyzny, a sam papież był jej adresatem i pierwszym słuchaczem. Inspiratorem tego dzieła był katowicki biskup Herbert Bednorz, a kantata stała się wówczas „wyrażeniem oczekiwań związanych z zakończeniem stanu wojennego w Polsce”. Słowa króla Sobieskiego, pierwotnie celebrujące ocalenie Europy przed zagrożeniem tureckim, w nowej interpretacji Kilara nabrały wymiaru przesłania nadziei i umocnienia dla narodu zmagającego się z opresją. Fakt, że sam Jan Paweł II po wysłuchaniu fanfary wyraził swoją wdzięczność słowami: „Bóg zapłać za tę piękną muzykę”, podkreśla głębię rezonansu utworu w tamtych trudnych czasach.

„Victoria” wpisuje się w nurt twórczości Kilara z przełomu lat 70. i 80., kiedy to kompozytor, po eksperymentach z awangardą, zwrócił się ku prostocie formy i oszczędności środków wyrazu, coraz częściej sięgając po tematykę religijną. Jak sam Kilar przyznawał, poszukiwał wtedy „samotnego dźwięku czy współbrzmienia, które trwało wiecznie”, widząc w tym „najgłębszą mądrość”. Ta „filozofia dźwięku” jest doskonale słyszalna w „Victorii” – powtarzalność fraz, narastające crescendo i monumentalna orkiestracja budują wrażenie potęgi i transcendencji, nie tracąc przy tym na klarowności przekazu. Jest to cecha wspólna z innym jego wybitnym dziełem tego okresu, „Exodusem” z 1981 roku, również opartym na łacińskim tekście i oszałamiającym kumulacją dźwięku. Minimalistyczny charakter tekstu w połączeniu z bogactwem brzmienia chóru i orkiestry tworzy unikalne połączenie siły i kontemplacji.

Ostatecznie, „Victoria” Wojciecha Kilara to nie tylko hołd dla historii i duchowości, ale i ponadczasowy hymn o wierności, wytrwałości i ufności w Boską opiekę. W jej zwięzłych, powtarzalnych słowach i porywającej muzyce zaklęte są zarówno pamięć o dawnych triumfach, jak i niezachwiana wiara w przyszłe zwycięstwa, zarówno w wymiarze osobistym, jak i narodowym. Utwór ten, zrodzony z optymizmu i głębokiej wiary kompozytora, stanowi dowód na to, że nawet w najtrudniejszych chwilach sztuka może być źródłem nadziei i siły.