Interpretacja Orawa - Wojciech Kilar

"Orawa" Wojciecha Kilara to utwór niezwykły, stanowiący jeden z najjaśniejszych przykładów minimalizmu i fascynacji folklorem w twórczości tego wybitnego polskiego kompozytora. Wbrew sugestii tytułu, nie jest to pieśń z tekstem, lecz poemat symfoniczny na orkiestrę kameralną złożoną z piętnastu instrumentów smyczkowych, skomponowany w 1986 roku. Brak warstwy lirycznej nie umniejsza jednak jego zdolności do opowiadania historii, wręcz przeciwnie – pozwala słuchaczowi zanurzyć się w czysto muzyczne doznanie, czerpiąc inspiracje z krajobrazu i kultury Orawy.

Utwór jest ostatnim z tzw. "cyklu tatrzańskiego" Kilara, zapoczątkowanego "Krzesanym" w 1974 roku, a uzupełnionego "Kościelcem 1909" i "Siwą mgłą". Wszystkie te kompozycje odzwierciedlają głęboką fascynację kompozytora muzyką górali, jej niezwykłą żywiołowością, charakterystyczną rytmiką i oryginalną melodyką. Kilar, który sam miał silne korzenie na Orawie, urodzony w Wołczy, czerpał z lokalnej kultury ludowej, zwłaszcza tradycyjnej muzyki, ważne źródło inspiracji. Nie traktował jednak tych elementów jako sztywnego wzorca, lecz tworzył „ludowy fresk”, iskrzący się brzmieniami i rytmami, których żywioł odmalowywała orkiestra z wirtuozowską pomysłowością.

Muzyka "Orawy" charakteryzuje się użyciem powtarzających się figur granych w kontrapunkcie, ze zmienną dynamiką i rytmem dla osiągnięcia efektu dramatycznego. Rozpoczyna się od niskich, pulsujących dźwięków, które stopniowo narastają, budując napięcie i intensywność. To powolne budowanie, niczym wschodzące słońce nad górskimi szczytami, prowadzi do kulminacji, w której rozbrzmiewa pełna radości i energii melodia, kojarząca się z góralskim tańcem czy wesołym festiwalem dożynkowym. Utwór trwa około 9 minut i kończy się bardzo nietypowo – okrzykiem całej orkiestry. Ten zaskakujący element stanowi swoistą sygnaturę dzieła, pieczętującą jego energię i witalność.

"Orawa" zyskała ogromną popularność i jest uznawana za jedno z najbardziej rozpoznawalnych dzieł Kilara. Sam kompozytor, w wywiadzie w Krakowie w 1997 roku, wyraził się o niej z niezwykłą pewnością: „Orawa to jedyny utwór, w którym nie zmieniłbym ani jednej nuty, choć oglądałem go wiele razy… To, co w nim osiągnięto, jest tym, do czego dążę – być najlepszym możliwym Kilarem”. Ta wypowiedź doskonale oddaje wagę, jaką Kilar przykładał do tej kompozycji i jej integralności. Jej uniwersalny charakter i sugestywna moc sprawiły, że doczekała się wielu opracowań, między innymi na kwartet smyczkowy, dwanaście saksofonów, trio akordeonowe czy osiem wiolonczel, a nawet reinterpretacji didżejskich podczas festiwalu Sacrum Profanum w Krakowie w 2012 roku.

"Orawa" Kilara to muzyczny portret karpackiego regionu, malowany dialektyką nostalgii, elementów natury, rozłożystych fraz, archaicznych rytmów i archaicznie brzmiącej, pentatonicznej melodyki. To także dowód na to, jak skutecznie Kilar przeszedł od awangardowych poszukiwań do stylu silnie narodowego, wplatając elementy muzyki ludowej i religijnej. Utwór ten, z jego porywającym rytmem i melodią, nie tylko bawi i porywa, ale także budzi głębokie skojarzenia z polskim krajobrazem i duchem góralskiej kultury, stając się jednym z najbardziej lubianych i ponadczasowych dzieł polskiej muzyki klasycznej. Jest to dzieło, które "przeszło próbę" i jest nadal powszechnie grane, co było marzeniem kompozytora.