Interpretacja Okudżaba - Spięty

Utwór „Okudżaba” z albumu Black Mental autorstwa Spiętego to fascynująca, wielowymiarowa analiza natury władzy, propagandy oraz roli artysty w kontekście totalitarnych ambicji. Sam tytuł jest kluczem do interpretacji: Spięty, w wywiadzie dla Cantaramusic, przyznał, że w piosence chciał połączyć wpływy Bułata Okudżawy – cenionego radzieckiego barda, poety i pieśniarza, symbolu subtelnego oporu i humanistycznej refleksji – z wizerunkiem Jabby the Hutta, odrażającego władcy półświatka z Gwiezdnych Wojen, uosabiającego tyranię, rozpasanie i bezwzględność. To zderzenie dwóch skrajnie odmiennych archetypów – pół Bułat, pół Hutt, pół poeta, pół kat – tworzy kanwę dla groteskowej wizji dyktatury, gdzie sztuka staje się narzędziem opresji.

Tekst rozpoczyna się od „Nie porywa mnie Korea Północna, / Korea śni mi się całonocna”, co natychmiast wprowadza w ambiwalentny świat fascynacji i odrzucenia autorytarnymi systemami. „Całonocna” Korea sugeruje obsesyjne, niemal podświadome zainteresowanie mechanizmami kontroli i indoktrynacji. Podmiot liryczny, przybierając maskę Okudżaby the Hutt, z bandycką („Bandycko ten urządzę świat”) fantazją snuje wizję totalnej dominacji, w której rym z reżimem i reżim z rymem stają się nierozerwalne. Oznacza to, że poezja, melodia, słowo – tradycyjnie nośniki wolności i buntu – zostają zinstrumentalizowane, przekształcone w narzędzia szykany rymami i tortur pieśniami.

Kolejne zwrotki rozwijają tę wizję. Pojawia się „instrument Hubertjugend” – oczywiste, niepokojące nawiązanie do Hitlerjugend, organizacji młodzieżowej III Rzeszy, która indoktrynowała młodych ludzi. Dodanie imienia „Hubert” (imię Spiętego – Huberta Dobaczewskiego) czyni ten obraz jeszcze bardziej osobistym i autotematycznym, sugerując być może, że artysta sam mierzy się z pokusą manipulacji i wpływania na masową wyobraźnię. Cel jest jasny: „Odpalę tubę by dokręcić śrubę”, czyli za pomocą sztuki i charyzmy ugruntować absolutną władzę. Aspiracje podmiotu lirycznego sięgają apogeum, gdy pragnie, by jego podobizna znalazła się na sztandarach, ołtarzach, monetach, a nawet fototapetach, co jest esencją kultu jednostki i dążenia do absolutnej, niemal boskiej deifikacji. Przeciwników czeka brutalna kara: „Kto nie pokocha, wyrżnę”.

W tej krwawej grze o dominację, gdzie nie ma miejsca na tolerancję czy patyczkowanie się, pojawia się motyw „obywatela Piszczyka”. To postać z polskiego kina, z filmu Zezowate szczęście, symbolizująca koniunkturalistę, który próbuje dostosować się do każdej władzy, a jego pojawienie się w uchu podmiotu lirycznego może symbolizować zarówno wszechobecną inwigilację, jak i wewnętrzny głos poddawanego manipulacji społeczeństwa. Spięty jest znany z bogatej intertekstualności w swoich tekstach, często budując je na cytatach i nawiązaniach kulturowych, co potwierdza w wywiadach. Stąd obecność Piszczyka wzbogaca warstwę interpretacyjną, dodając element gorzkiej refleksji nad polską historią i postawą obywateli wobec zmieniających się reżimów.

Nagle jednak następuje zwrot akcji. Narcyz, który chciał bandycko urządzić świat, zostaje zagryziony przez „melorewolucyji bryzę”. To metafora upadku, gdzie sama siła muzyki i sztuki, którą chciał zawłaszczyć, obraca się przeciwko niemu. Totalitarny reżim, stworzony na gruncie artystycznej manipulacji, imploduje pod wpływem nowej, być może bardziej autentycznej, melodii. Radiostacja ogłasza „Deshubertyzację” – demontaż kultu jednostki i systemu Hubertjugend.

Finał jest zaskakująco ludzki i ironiczny. Upadły despota, którego pomniki zostają splugawione („Gołębie sranie na moje pomniki”) przez bezkarne działania z Mławy po Ryki (geograficzny zasięg upadku), ucieka, błagając: „Ludzie, nie gońcie mnie, jak kocham Mazowsze / Ja tylko chciałem, żeby mi było dobrze!”. Ta ostatnia linijka obnaża całą nicość i egoizm wielkich idei podmiotu lirycznego. Za fasadą grandioznych planów i tyranii kryje się proste, wręcz banalne pragnienie osobistego komfortu. To zderzenie patosu z prozą życia, bezwzględności z małostkowością, jest esencją gorzkiej refleksji Spiętego nad mechanizmami władzy i kruchością ludzkich ambicji. W kontekście muzycznym albumu Black Mental, Spięty eksperymentuje z brzmieniami, wykorzystując m.in. gitarę MIDI i inspiracje dubowe, co nadaje utworowi nowoczesny, choć niepokojący charakter, idealnie współgrający z jego złożonym przesłaniem.