Interpretacja Ein feste Burg ist unser Gott - Religijne

Pieśń „Ein feste Burg ist unser Gott”, choć w dostarczonym tekście przypisana ogólnie jako „Religijne”, jest w rzeczywistości jednym z najbardziej rozpoznawalnych i wpływowych hymnów protestanckich, napisanym przez samego Marcina Lutra. To on stworzył zarówno tekst, jak i prawdopodobnie melodię utworu między 1527 a 1529 rokiem, w burzliwym okresie Reformacji. Pieśń, będąca parafraza 46. Psalmu, stanowi potężne świadectwo wiary i wytrwałości w obliczu prześladowań i przeciwności, które nękały Lutra i jego zwolenników.

Pierwsza strofa przedstawia Boga jako „niezdobyty zamek”, „dobrą obronę i broń”. W tych słowach odbija się zarówno osobiste zmaganie Lutra, który w tamtym czasie żył jako ekskomunikowany mnich, obłożony wyrokiem śmierci, jak i walka całej rodzącej się Reformacji. „Stary zły wróg” – diabeł, ale w szerszym kontekście także siły sprzeciwiające się Reformacji, w tym papiestwo i cesarz Karol V – jest przedstawiony jako posiadający „wielką moc i podstęp”. Ta strofa natychmiast ustanawia ton duchowej bitwy, w której wierni polegają wyłącznie na boskiej pomocy w czasach „wszelkiej nędzy”. Co ciekawe, na powstanie hymnu mogła wpłynąć nie tylko burza religijna i polityczna, ale także bardzo osobiste doświadczenie: epidemia dżumy w Wittenberdze w 1527 roku. Luter, pomimo nalegań, by uciec, pozostał w mieście, by opiekować się chorymi. Po tragicznej śmierci ciężarnej siostry swojego kolegi i jej dziecka, zapisał słowa: „Niech mój Chrystus, którego czysto nauczałem i wyznawałem, będzie moją skałą i twierdzą”. To intymne doświadczenie cierpienia podkreśla wymiar utworu jako „psalmu pocieszenia” (Ein Trost Psalm), jak nazwano go w najwcześniejszych drukach, a nie tylko wojowniczego hymnu.

Druga strofa skupia się na ludzkiej bezsilności: „Własną mocą nic nie zdziałamy, zaraz zginiemy”. Cała nadzieja pokładana jest w „właściwym Mężu”, którego „Bóg sam wybrał”. To nie kto inny, jak Jezus Chrystus, Pan Zastępów (Zebaoth), „i nie ma innego Boga”. To On „musi utrzymać pole”. Ten fragment wyraża kluczowe dla Lutra przekonanie o zbawieniu przez łaskę i wiarę, a nie przez ludzkie uczynki. Chrystus jest jedynym prawdziwym obrońcą i zwycięzcą. Jest to również przypomnienie o centralnej roli Chrystusa w teologii Lutra.

Trzecia strofa potęguje wizję zagrożenia: „I choćby świat był pełen diabłów i chciał nas pochłonąć”. Mimo tak ogromnego niebezpieczeństwa, wierni „nie lękają się tak bardzo”, gdyż „książę tego świata” (diabeł) „nie może nam nic zrobić”. Powodem jest to, że „został osądzony”, a „słowo jedno może go powalić”. To „słowo jedno” (Ein Wörtlein) jest niezwykle istotnym elementem interpretacji. Nie odnosi się ono do przyszłego, ostatecznego sądu, lecz do nieustannej mocy Słowa Bożego (Ewangelii), która już teraz, w teraźniejszości, łamie potęgę diabła. To „słowo” jest tu i teraz działającym narzędziem Bożej mocy, zapewniającym pocieszenie i siłę wierzącym w ich codziennych zmaganiach. Heinrich Heine nazwał ten hymn „Marsylianką Reformacji”, a Friedrich Engels „Marsylianką wojen chłopskich”. Te określenia, choć podkreślają jego bojowy charakter, mogą umniejszać jego głębszy, duchowy wymiar jako źródła pociechy.

Ostatnia, czwarta strofa, domaga się, aby „Słowo” (Słowo Boże) „pozostawili” i „nie mieli za to żadnej wdzięczności”. Bóg jest z wiernymi „ze swoim Duchem i Darami”. Nawet jeśli wrogowie „zabiorą ciało, mienie, honor, dziecko i żonę” (w popularnych angielskich tłumaczeniach, np. Fredericka H. Hedge'a, pomija się często słowo „honor”, co zmienia nieco wydźwięk), to „nie będą mieli z tego żadnego zysku”, gdyż „Królestwo Boże musi nam pozostać”. To radykalne wezwanie do ufności i rezygnacji z doczesnych dóbr na rzecz wiecznego królestwa Bożego, które nie może być odebrane. W tamtych czasach utrata majątku czy nawet rodziny z powodu wiary była realnym zagrożeniem. Luter daje swoim wiernym zapewnienie, że ostateczne zwycięstwo i najważniejsze dziedzictwo – Królestwo Boże – jest nienaruszalne.

„Ein feste Burg ist unser Gott” stało się hymnem-symbolem protestantyzmu, inspirującym niezliczone dzieła muzyczne (choćby Maxa Regera czy Sigfrida Karga-Elerta) i będącym źródłem siły dla wiernych przez wieki. Jego potężne przesłanie o niezłomności wiary w Boga, pomimo ziemskich trudności i wrogich sił, sprawia, że jest to utwór ponadczasowy, wciąż rezonujący z ludzkimi doświadczeniami. Choć bywał interpretowany militarystycznie (np. podczas wojen prusko-francuskich czy wojny trzydziestoletniej, gdzie żołnierze Gustawa Adolfa śpiewali go, idąc do bitwy), pierwotne intencje Lutra były zakorzenione w głębokim zaufaniu do Boga jako jedynego schronienia i zwycięzcy w duchowej walce, zarówno osobistej, jak i tej o czystość Ewangelii.