Interpretacja Rats on a budget - Majka Jeżowska

Piosenka „Rats on a Budget” w wykonaniu Majki Jeżowskiej to utwór, który zaskakuje swoją tematyką i brzmieniem, zwłaszcza w kontekście późniejszej, powszechnie znanej twórczości artystki, kojarzonej przede wszystkim z muzyką dla dzieci. Utwór powstał w 1984 roku, w okresie, gdy Majka Jeżowska mieszkała w Stanach Zjednoczonych. Artystka wyemigrowała do USA w 1981 roku, gdzie poślubiła amerykańskiego gitarzystę Toma Logana i była wokalistką rockowej grupy Heat N Serve. To właśnie z tym zespołem nagrała „Rats on a Budget”. Co ciekawe, teledysk do piosenki zdobył Grand Prix na międzynarodowym festiwalu niskobudżetowych teledysków w Saint-Tropez i był emitowany na antenie amerykańskiej telewizji MTV. Ten rockowy, bezkompromisowy styl i czarny humor utworu stanowią ostrą antitezę do „A ja wolę moją mamę”, nagranej również w 1984 roku, która zapoczątkowała jej karierę jako ikony muzyki dziecięcej w Polsce.

„Rats on a Budget” to bez wątpienia satyryczny komentarz do amerykańskiej kultury fast foodów i bezmyślnego konsumpcjonizmu. Piosenka rozpoczyna się od zaproszenia do miejsca, które ma wyróżniać się „szczęśliwymi twarzami” i oferować „pokusę”, czyli „sensację bezsmakowego smaku” („tasteless taste’s sensation”). Od razu uderza w sedno problemu: „Jesteśmy Amerykanami – wiecie, że kochamy śmieciowe jedzenie. Te reklamy – sprawiają, że brzmi to tak dobrze”. Tekst bezlitośnie obnaża mechanizmy marketingu, które sprawiają, że kupujemy „więcej i więcej, jeśli slogany są fajne”, mimo że produkt „może nie smakować tak, jak powinien”. To trafna obserwacja, jak reklama potrafi kształtować pragnienia, niezależnie od rzeczywistej jakości produktu.

Centralnym, szokującym elementem utworu jest oczywiście metafora szczurów jako głównego składnika oferowanych „kanapek”. Frazy takie jak „Zasługujesz dziś na szkodnika – smakuje lepiej – zjedz go po swojemu” oraz stwierdzenie, że „nasze kanapki kosztują tylko dziesięć centów” i są „zrobione z czystego szczura!” („Because our sandwiches are made of just pure rat!”), budują obraz skrajnej taniości i desperacji. Jest to cyniczne odwrócenie popularnych sloganów fast foodowych, które obiecują personalizację i jakość. W tym kontekście, jedzenie szczurów staje się ostatecznym wyrazem konsumpcji na najniższym szczeblu, gdzie liczy się tylko cena.

Piosenka nie szczędzi makabrycznych szczegółów, opisując, jak różne postacie – Manny, Davy, Jimmy i Suzy – delektują się szczurami w różny sposób: smażonymi, surowymi, gryząc ogony czy pazury. To groteskowy obraz podkreślający absurdy, do jakich może prowadzić bezkrytyczne podążanie za konsumpcyjnymi trendami. Wzmianka o postaci Jacka Spratta, który po zjedzeniu „szkodnika” odzyskuje „potencję seksualną” i zaczyna jeść „tylko gryzonie”, dodaje piosence elementu czarnego humoru i nonsensu, potęgując wrażenie surrealistycznego świata, gdzie wszystko jest na sprzedaż, nawet moralność i zdrowy rozsądek.

Utwór rozszerza swoją krytykę, wskazując na globalne implikacje: „Wszyscy jedzą je w Wietnamie – to jedyne mięso, odkąd zrzuciliśmy bomby” oraz „Wszyscy jedzą je w Mozambiku… Ooh La La – to bardzo, bardzo szykowne!”. Te wersy wprowadzają gorzki komentarz społeczno-polityczny, sugerując, że w miejscach dotkniętych wojną lub ubóstwem, jedzenie szczurów staje się koniecznością. Jednocześnie, poprzez dodanie frazy „tre tre chic”, piosenka ironizuje na temat tego, jak nawet coś tak odrażającego może zostać „uszykowane” i włączone w obieg konsumpcyjny, jeśli zostanie odpowiednio zaprezentowane. Zakończenie refrenem: „Płaciłeś w Wendy's i u Colonela, za smażone Whoppery i Chicken McNuggets. Więc nie ma potrzeby się martwić, jeśli pospieszysz się do Rats on a Budget!”, ponownie łączy metaforę szczurzego jedzenia z istniejącymi gigantami fast foodowymi, sugerując, że w gruncie rzeczy różnica jest niewielka.

„Rats on a Budget” to prowokacyjna, ostrokrytyczna satyra na społeczeństwo, które z łatwością ulega marketingowym manipulacjom i dla niskiej ceny jest w stanie zaakceptować najbardziej odrażające produkty. Piosenka, choć krótka i wydawałoby się prosta w przekazie, jest wielowymiarowym dziełem, pełnym cynizmu, czarnego humoru i społecznego komentarza, zaskakującym, że pochodzi od artystki, której nazwisko dekady później stało się synonimem radosnych piosenek dla najmłodszych.