Interpretacja Strącanie aniołów - Jacek Kaczmarski

Jacek Kaczmarski, wybitny polski bard, w utworze „Strącanie aniołów”, wydanym w 1980 roku, tworzy głęboką parabolę o naturze władzy, buntu i upadku, czerpiąc z biblijnego mitu o walce aniołów, by opisać uniwersalne i tragiczne mechanizmy rządzące historią i społeczeństwem. Sam Kaczmarski w rozmowie z Grażyną Preder określił tę piosenkę jako opowieść o „pierwszym katakliźmie, który podzielił boski ład i powtarza się odtąd w życiu wszystkich ludzkich pokoleń”. Podkreślał, że choć inne utwory z programu „Raj” mogły się zestarzeć, „Strącanie aniołów” pozostaje dla niego stale aktualne i bardzo dramatyczne.

Początkowe wersy pieśni, „Chóry śpiewały chóry śpiewały chóry śpiewały milczał głos / Który powinien wszystko wyjaśnić”, natychmiast wprowadzają w atmosferę fałszu i zagłuszanej prawdy. Chóralny śpiew symbolizuje jednolity, zinstrumentalizowany przekaz, propagandę, która nie dopuszcza dyskusji ani wyjaśnień. „Tłumy białe” podążające „Nad umowną krawędź przepaści” to obraz społeczeństwa biernego, idącego za narzuconym kierunkiem, nawet jeśli ten prowadzi ku zniszczeniu, nie kwestionując umowności samej przepaści, czyli arbitralności narzuconych zagrożeń czy podziałów.

Centralnym punktem utworu jest postać „ich” i „niego” – aniołów, którym „Skrzydła im ścierpły w długiej niewoli / A wokół skroni [...] Nie mają już aureoli”. Jest to potężna metafora osób, które utraciły swoją pierwotną czystość, autorytet lub wolność pod jarzmem opresyjnego systemu. „Długa niewola” mogła odebrać im siłę do lotu, a brak aureoli oznacza utratę moralnego blasku, świętości, a często i godności. W kontekście politycznym epoki, w której tworzył Kaczmarski, interpretowano to jako odzieranie z godności i eliminowanie niewygodnych polityków w krajach socjalistycznych, gdzie byli oni przedstawiani jako kontrrewolucjoniści i zbrodniarze.

Następuje publiczny osąd i egzekucja: „Udowodniono udowodniono udowodniono wszystkim bunt / I wszyscy dzisiaj będą strąceni”. Ten potrójny rym podkreśla bezwzględność i ostateczność wyroku. W „twarzach znajomych” nie ma już „blasku niebiańskiego”, co świadczy o tym, że strącani to nie abstrakcyjne byty, lecz ludzie z otoczenia, być może nawet niedawni towarzysze, których ludzkie cechy zostały zatarte przez wyrok.

Reakcje strącanych aniołów są zróżnicowane i symboliczne dla różnych postaw w obliczu terroru. Niektórzy „dumnie prężą kark”, wybierając opór i godność w obliczu nieuchronnej kary, mimo że ich postawa jest od razu piętnowana jako pycha, a nie duma, przez „tłum”. Inni „płaczą [...] krzyczą w głos”, ale ich wrzask jest „zagłuszany chór anielski” – przez oficjalne pieśni pochwalne systemu, które nie tolerują sprzeciwu. Najbardziej dramatyczni są ci, którzy „skaczą [...] Chcą być przeklęci pierwsi”, co można odczytać jako akt desperacji, pragnienia szybkiego zakończenia męki lub próbę odzyskania resztek kontroli nad własnym losem poprzez samodzielne rzucenie się w otchłań, zanim system ich do tego zmusi.

Punkt kulminacyjny następuje, gdy „Ostatni spadnie [...] pierwszy z nich / Czerniejąc w locie po koronę”. Postać, która być może zainicjowała bunt (jak Lucyfer), spada ostatnia, a jego upadek jest ostatecznym symbolem porażki. Po nim pozostaje „Biel tłumu głos stłumiony” – cisza i bierność mas, które milcząco akceptują dokonane czystki, być może z obawy przed podzieleniem losu strąconych.

Finałowa zwrotka utworu jest gorzkim podsumowaniem tragicznego cyklu: „Więc egzekucja więc egzekucja więc egzekucja dokonana / Anioł szatanem nazwie brata / Na chwałę Pana [...] I wieczną rozpacz świata”. Ukazuje to mechanizm, w którym system zmusza nawet tych, którzy pozostali lojalni („aniołów”), do potępienia i nazwania „szatanem” swoich dawnych towarzyszy („brata”). Wszystko to dzieje się „Na chwałę Pana” – w imię ideologii, Boga, państwa, czy jakiejkolwiek innej wyższej zasady, która legitymizuje okrucieństwo. Rezultatem jest „wieczna rozpacz świata” – nie tylko upadek poszczególnych jednostek, ale trwałe zniszczenie więzi międzyludzkich, moralności i nadziei na lepszy świat. Piosenka Kaczmarskiego to ostrzeżenie przed ideologiczną zaślepieniem i bezwzględnością systemów, które w imię „porządku” niszczą jednostki i sieją podziały, pozostawiając za sobą jedynie pustkę i rozpacz.