Interpretacja Les Passantes - Georges Brassens

„Les Passantes” Georges’a Brassensa to utwór niezwykły, emanujący subtelną melancholią i wistfulnym pięknem, które wyróżnia go spośród wielu często bardziej frywolnych czy satyrycznych piosenek artysty. Co ciekawe, tekst ten nie jest w całości dziełem Brassensa; stanowi on adaptację wiersza Antoine’a Pola, napisanego w 1911 roku i opublikowanego w zbiorze „Émotions poétiques” w 1918 roku.

Georges Brassens odkrył ten wiersz przypadkowo, w 1942 roku (niektóre źródła podają rok 1947), przeglądając stoiska u bukinisty na pchlim targu. Zauroczyły go te wersy do tego stopnia, że postanowił nadać im muzyczną formę. Proces tworzenia melodii był długi i żmudny; Brassens dopracowywał ją wielokrotnie, aż do 1969 roku. W 1970 roku uzyskał zgodę od Antoine’a Pola na zaśpiewanie jego wiersza. Niestety, los zrządził, że Pol zmarł w 1971 roku, zaledwie rok po wyrażeniu zgody, i nigdy nie usłyszał swojej twórczości w interpretacji Brassensa. Wzruszająca anegdota mówi, że Antoine Pol tuż przed śmiercią powiedział swojemu wnukowi: „Napisałem Les Passantes, ty usłyszysz, jak śpiewają je dla mnie”. Piosenka miała swoją premierę publiczną w Bobino w grudniu 1972 roku, a w tym samym roku ukazała się na albumie „Fernande”.

Tekst utworu to prawdziwa oda do ulotnych spotkań, przelotnych spojrzeń i niespełnionych pragnień. Brassens dedykuje ten poemat „wszystkim kobietom, które kochamy / Przez kilka sekretnych chwil” oraz „tym, które ledwo znamy / Które porywa inny los / I których nigdy już nie spotkamy”. To wprowadzenie natychmiast zanurza słuchacza w atmosferze zadumy nad nieuchwytnością ludzkich relacji.

Kolejne strofy opisują konkretne, choć anonimowe, postacie: kobietę widzianą przez chwilę w oknie, której „smukła sylwetka / Jest tak wdzięczna i filigranowa / Że aż się jest rozpromienionym”; towarzyszkę podróży, której „oczy, uroczy pejzaż / Sprawiają, że droga wydaje się krótka”, lecz którą pozwala się wysiąść z pociągu „Nie dotknąwszy nawet jej dłoni”. W tych obrazach zawiera się esencja tęsknoty za tym, co mogło być, lecz nigdy się nie wydarzyło. To momenty, w których rodzi się fascynacja i bliskość, choć na poziomie jedynie duchowym, niezmaterializowanej przez dotyk czy słowo.

Warto zauważyć, że Brassens dokonał pewnej zmiany w stosunku do oryginalnego wiersza Pola – usunął jedną strofę, tę o „zwinnej i gibkiej walce”, która „wydawała się smutna i nerwowa / Pewnej nocy karnawałowej” i „nigdy nie wróciła / Wirować na innym balu”. Spekuluje się, że powodem tej decyzji mogła być chęć utrzymania ogólnej, bardziej eterycznej natury „przechodzących kobiet”, by nie uczynić ich zbyt spersonalizowanymi, zachowując ich niedostępność i ulotność. Inna teoria mówi o unikaniu „zgrzytów” fonetycznych w języku francuskim. Ta artystyczna decyzja podkreśla uniwersalność przesłania: te „przechodzące” kobiety są raczej archetypami straconych szans, niż konkretnymi osobami.

Piosenka kontynuuje, dotykając tematu kobiet „już zajętych”, żyjących „szarymi godzinami / Z kimś nazbyt różnym”, które pokazały „melancholię / Rozpaczliwej przyszłości”. Tutaj pojawia się motyw współczucia i refleksji nad cudzym nieszczęściem, które mimowolnie staje się lustrem dla własnych lęków i pragnień. To smutna konstatacja, że nawet w przelotnym spojrzeniu można dostrzec głęboki dramat.

Ostatnie strofy utworu są szczególnie poruszające. Podmiot liryczny przyznaje, że te „drogie, dostrzeżone obrazy / Nadzieje dnia zawiedzione / Zostaną jutro zapomniane”, jeśli „nadejdzie szczęście”. Bo „rzadko pamięta się / Epizody drogi”. Jednakże prawdziwa głębia utworu ujawnia się w momencie, gdy życie „nie powiodło się”. Wtedy człowiek „z odrobiną zazdrości / Wspomina wszystkie te dostrzeżone szczęścia / Pocałunki, których nie ośmielił się wziąć / Serca, które miały na niego czekać / Oczy, których nigdy już nie zobaczył”. To jest sedno smutku i regretu, które przenika całą piosenkę. W „wieczorach znużenia / Zaludniając swoją samotność / Duchami wspomnień”, człowiek „opłakuje nieobecne usta / Wszystkich tych pięknych przechodzących kobiet / Których nie umiał zatrzymać”.

„Les Passantes” to jedno z najbardziej poruszających dzieł Georges’a Brassensa, rzadki przykład tak głębokiej melancholii w jego repertuarze, często nacechowanym cynizmem czy humorem. Stanowi uniwersalną medytację nad ulotnością życia, niezrealizowanymi możliwościami i nieuchronnym bagażem wspomnień. Jest to hołd dla piękna, które mija, i dla odważnej, choć nie podjętej, decyzji o chwyceniu chwili. Nic dziwnego, że utwór ten zyskał szerokie uznanie, będąc wielokrotnie interpretowanym przez innych artystów, takich jak Maxime Le Forestier (który często przywracał usuniętą strofę) czy nawet Iggy Pop, a także został zaadaptowany do hiszpańskiego jako „Las Damas que pasan” w filmie Jacquesa Audiarda z 2024 roku, „Emilia Pérez”. Ta piosenka, będąca mostem między poezją a muzyką, pozostaje ponadczasowym świadectwem ludzkiej kondycji i piękna nieodbytego.