Interpretacja Ballada o nienaruszalności granic - Andrzej Kołakowski

„Ballada o nienaruszalności granic” Andrzeja Kołakowskiego to utwór głęboko osadzony w refleksji nad historią, cyklicznością konfliktów i iluzorycznością poczucia bezpieczeństwa. Andrzej Kołakowski, znany jako bard, poeta, pedagog i publicysta, a także działacz opozycyjny w czasach PRL, w swojej twórczości często porusza tematykę historyczną, religijną, społeczną i polityczną, czerpiąc inspiracje z wartości takich jak wiara, nadzieja i miłość, które – jak sam podkreśla – odnajdują swoje odbicie w dziejach. Jego ballady historyczne służą nie tylko upamiętnianiu wydarzeń i postaci, ale przede wszystkim ukazaniu znaczenia tych fundamentalnych wartości w ludzkim życiu. Piosenka pochodzi z wydanego w 2002 roku albumu „Kontrrewolucja”, którego tytuł i przesłanie – „proces przywracania właściwego porządku” – doskonale oddają konserwatywny i antykomunistyczny nurt jego twórczości.

Pierwsza zwrotka maluje obraz świata pozornie stabilnego i uporządkowanego. „Jeszcze na mapach zaznaczone stare lądy / jeszcze je granic święta nić przeplata” – te słowa sugerują trwałość i ugruntowanie geopolityczne. W tym samym czasie jednak „dziko tańczą Hunów hordy”, co jest wyraźną zapowiedzią nadchodzącego zagrożenia. „Cesarscy dyplomaci” śpią spokojnie, reprezentując tu beztroską, a być może i arogancję, władzy, która nie dostrzega lub bagatelizuje zagrożenia ze strony sił postrzeganych jako prymitywne czy barbarzyńskie.

Druga zwrotka rozwija motyw tejże pychy. Rzymskie cesarstwo, symbol cywilizacji i porządku, drwi z Bizancjum, a w szerszym kontekście – z potencjalnego przeciwnika, jakim są „troglodyci”. Dominujące jest przekonanie o własnej nietykalności i wyższości ducha nad siłą fizyczną: „wszak siła ducha nie ulega sile pięści / wszak nie zagasi słońca sen wariata”. Jest to klasyczny przykład ludzkiej hybris, wiary w niezmienność porządku i odporność na wszelkie wstrząsy. Kołakowski, będący jednym z pierwszych twórców śpiewających o Żołnierzach Wyklętych, doskonale rozumie, jak złudne bywa takie przekonanie w obliczu brutalnej siły. Walka Żołnierzy Wyklętych, sprzeciwiających się narzuconemu siłą komunistycznemu ustrojowi po II wojnie światowej, jest przykładem starcia „siły ducha” z „siłą pięści”, gdzie ta druga niestety często triumfowała.

Kolejne dwie zwrotki stanowią dramatyczne odwrócenie sytuacji. „A gdy ruszyli wbrew zdrowemu rozsądkowi” – tak zaczyna się opis inwazji, która w proch obraca to, co wydawało się nienaruszalne: „świątyń stare mury”, „doskonałość tego świata”. Najeźdźcy, symbolizowani przez Hunów i troglodytów, nie znają żadnych granic – ani geograficznych, ani moralnych. Drwią z „świętych zasad i reguł kultury”, nie czczą Boga, lecz siłę, a swoje zwycięstwa ogłaszają, „pławiąc się w winie” i topiąc „strach w krwi zabitych wrogów”. To sugestywny obraz destrukcji, barbarzyństwa i braku jakichkolwiek hamulców moralnych. Można to odczytywać jako aluzję do wszelkich totalitarnych reżimów czy ideologii, które w imię swojej wizji świata niszczą zastany porządek i wartości humanistyczne.

Ostatnia zwrotka wprowadza element cykliczności i pesymizmu: „Choć odrodzone już cesarstwo jest prastare / znów cieszą oczy zwieńczenia portyków / choć życiem rządzą znów kanony świętej wiary / wciąż wokół warczą bębny troglodytów”. Pomimo pozornego powrotu do ładu i wartości chrześcijańskich, zagrożenie nie zniknęło. Bębny troglodytów wciąż warczą, sugerując, że barbarzyńskie instynkty i siły destrukcji są wieczne, zawsze obecne na obrzeżach cywilizacji, czekające na kolejną okazję. Jest to ponure przypomnienie, że spokój i bezpieczeństwo są kruche, a granice, zarówno te fizyczne, jak i kulturowe czy moralne, nigdy nie są naprawdę nienaruszalne. W świetle biografii Kołakowskiego, jego zaangażowania w walkę z komunizmem i pielęgnowania pamięci o tych, którzy walczyli o wolną Polskę, piosenka ta staje się uniwersalną metaforą ciągłej walki o wolność i zachowanie wartości w obliczu zewnętrznych i wewnętrznych zagrożeń, które, choć zmieniają maski, w swojej istocie pozostają takie same.