Interpretacja Tiotia Chaja - Alosza Awdiejew

Piosenka „Tiotia Chaja” Aloszy Awdiejewa to barwna, pełna humoru opowieść, która w mistrzowski sposób łączy elementy tradycyjnej rosyjskiej ballady z charakterystyczną dla artysty dawką absurdalnego, żydowskiego poczucia humoru. Utwór, choć pozornie prosty w swojej narracji, jest bogaty w kulturowe odniesienia i stanowi swoisty mikroobraz emigracyjnego życia. Alosza Awdiejew, znany polski aktor filmowy, piosenkarz, językoznawca i rosjoznawca rosyjskiego pochodzenia, który w Polsce mieszka od 1974 roku i od 1993 posiada polskie obywatelstwo, słynie z wykonywania romansów rosyjskich, cygańskich oraz piosenek odeskich i żydowskich. „Tiotia Chaja” doskonale wpisuje się w ten repertuar, będąc często wykonywaną na jego koncertach i znajdując się na wielu płytach artysty, na przykład „Alosza w Bagateli (Koncert Jubileuszowy)” czy „Witam Państwa”.

Akcja piosenki rozpoczyna się w Nowym Jorku, w prozaicznej scenerii „kontorki” (małego biura lub sklepiku), gdzie narrator wchodzi podczas przerwy obiadowej. Obraz pracowników jedzących rybę i unikających wzajemnego kontaktu wzrokowego tworzy atmosferę pewnej monotonii i rutyny, typowej dla codziennego życia emigrantów. Nagle, kichnięcie narratora przerywa tę ciszę i staje się sygnałem do rozpoczęcia niecodziennego powitania.

Centralnym elementem utworu jest powtarzający się niczym refren motyw pozdrowień dla „cioci Chaji” od Mordekhaja, mieszkającego na Piątej Alei. Imię Chaja, pochodzenia hebrajskiego (Chajjah), oznacza „życie” i jest często nadawane w tradycji żydowskiej z nadzieją na długie i szczęśliwe życie. Wspomniana Piąta Aleja (Fifth Avenue) to jeden z najbardziej rozpoznawalnych symboli Nowego Jorku, sugerujący zamożność i sukces, co w kontekście żydowskiej diaspory może symbolizować osiągnięcie „amerykańskiego snu”. Pojawia się również postać Borysa Siczkinа (Boria Sichkin), który poczęstował narratora obiadem. Jest to prawdziwa postać – znany radziecki i amerykański aktor, tancerz i komik pochodzenia żydowskiego, co dodaje piosence autentyczności i kolejnego warstwy odniesień kulturowych do środowiska rosyjskojęzycznych emigrantów, którzy osiedlili się w USA. Alosza Awdiejew, wplatając takie detale, często korzysta ze swojej głębokiej znajomości życia w Rosji i specyficznego poczucia humoru.

Narracja zyskuje na dynamice, gdy dowiadujemy się, że ciocia Chaja przylatuje z Szanghaju, a Srulek (Srul, kolejne hebrajskie imię, zdrobnienie od Izrael) jedzie po nią na dworzec. To przemieszczenie, z Nowego Jorku do Szanghaju i z powrotem, symbolizuje szerszy kontekst globalnej diaspory i złożonych ścieżek, którymi podążają ludzie w poszukiwaniu nowego życia. Moment przybycia cioci Chaji jest wyjątkowo komiczny: z trudem przeciska się przez drzwi, a towarzyszący jej Srulek, „podpity”, przewraca się na parkiet. Cała scena, przerywana ponownym kichnięciem narratora i powtarzającym się rytualnie pozdrowieniem, podkreśla groteskowy i nieco chaotyczny charakter wydarzeń.

Kulminacją utworu jest „wielka niespodzianka” przywieziona przez ciocię Chaję z Szanghaju w pudełku. Okazuje się, że w środku znajdują się... Chińczycy robiący striptiz. Ten absurdalny finał stanowi puentę, która zaskakuje i bawi, wprowadzając element całkowitej nieprzewidywalności. Jest to typowy przykład humoru Aloszy Awdiejewa, który zderza codzienne sytuacje z fantastycznymi, a nawet surrealistycznymi obrazami, tworząc niezapomniane wrażenie. Piosenka, mimo swej lekkości, jest głęboko osadzona w tradycji piosenek błatnych i odeskich, które często łączą satyrę z melancholią, opowiadając o życiu na marginesie, ale też o niezwykłych przygodach i silnych więzach wspólnotowych.

"Tiotia Chaja" to opowieść o spotkaniu, powitaniu i niespodziewanych wydarzeniach w świecie emigrantów. To pieśń o absurdzie, ale też o ciepłej, ludzkiej wspólnocie, gdzie nawet kichnięcie staje się początkiem barwnej anegdoty, a pozdrowienia odległych krewnych – elementem rytuału podtrzymującego tożsamość. Alosza Awdiejew, jako artysta związany z krakowską Piwnicą pod Baranami, perfekcyjnie operuje słowem, akcentem i charakterystyczną intonacją, by ożywić te opowieści, czyniąc je zrozumiałymi i bliskimi zarówno dla polskich, jak i rosyjskojęzycznych odbiorców. Jego wykonanie nadaje tekstowi dodatkową warstwę, czyniąc z prostej historii niezapomniane widowisko.