Interpretacja Requiem rozbiorowe - Trio Gintrowski Kaczmarski Łapiński

Requiem rozbiorowe autorstwa Tria Gintrowski Kaczmarski Łapiński to utwór o głębokim, gorzkim wydźwięku, który stanowi swoiste narodowe rozliczenie z przeszłością i teraźniejszością, koncentrując się na bolesnym doświadczeniu rozbiorów Polski. Pieśń, której tekst napisał Jacek Kaczmarski, a muzykę skomponował Przemysław Gintrowski, jest dialogiem dwóch głosów i chóru, co nadaje jej charakter dramatu czy oratorium. Powstała w 1995 roku, uznawana jest za jeden z najważniejszych utworów tria z ostatniego okresu ich współpracy. Nagranie pochodzi z koncertu "Wieczór trzech bardów" z 1999 roku.

W części pierwszej, „Głos I” od razu narzuca ton – pamięć nie jest tu sentymentalna, lecz „ponurej natury”, nie ulega „płochemu szczęściu”, lecz ożywia ją „wściekły ten wstyd, co się szwenda po grobach”. To pamięć, która nie szuka patosu, lecz ma być „ostrogą dla żywych”, narzędziem do refleksji, a nie jedynie do rozpamiętywania klęsk. To wprowadzenie jasno sygnalizuje, że utwór będzie daleki od martyrologicznego pomnikarstwa, stawiając raczej trudne pytania o odpowiedzialność.

Druga część, otwierana przez „Głos II”, przenosi nas w sam środek historycznej tragedii – na „śniadanie u Carycy”, gdzie zaborcy „sutą dzielą się potrawę”, czyli terytorium Polski. Obraz „Schabu Polonia à la russe” i „kapuścianych polskich łbów” jako przysmaku, to potworna metafora uprzedmiotowienia narodu. Refren „Dies irae, dies irae / Idą na nią gniewu dni” jest kluczowy. Łacińskie Dies irae oznacza „Dzień gniewu” i jest to średniowieczna sekwencja śpiewana na mszach żałobnych, zapowiadająca Sąd Ostateczny. W kontekście utworu Kaczmarskiego, Gintrowskiego i Łapińskiego, ten "dzień gniewu" odnosi się do konsekwencji historycznych i moralnych, które dotykają Polskę. Nie jest to jedynie lament, ale przestroga, że za narodowe wady i błędy przychodzi kara. Kaczmarski, jak pisze „Rzeczpospolita”, traktuje rozbiory jako wynik gniewu bożego za „polityczną głupotę” i „brak adaptacji do zmiennych warunków geopolitycznych”. Pijana, skłócona „Polska karczma” z „bizantyjskim przepychem” i „azjatyckim brudem” to bezlitosny portret społeczeństwa, które samo przyczyniło się do własnego upadku, ulegając wewnętrznym sporom i partykularyzmowi.

Część trzecia, z powtarzającym się wezwaniem „Śpijcie spokojnie” skierowanym do różnych grup, to gorzka kołysanka dla umarłych i jednocześnie oskarżenie dla tych, którzy żyli i umierali w złudzie. Adresatami są „ojcowie i matki”, „zdradzeni, zsyłani”, ale też „skrytym zdradom wierni” oraz „mędrcy przenikliwi”, którzy „nie zdołali niczemu zapobiec”. Wszyscy oni, niezależnie od roli, są „poza dobrem, poza złem” w obliczu ostatecznego rozrachunku. Ten segment jest szczególnie krytyczny wobec elit – tych, którzy dzierżyli „hetmańskie buławy, biskupie pierścienie”, a także intelektualistów, których „naładowana broń – co nie wystrzeli, / Bo ma na ścianie wisieć ku ozdobie”, symbolizuje bezsilność wiedzy i intelektu w obliczu narodowej katastrofy. Ostatnie wezwanie do „bezkształtnego tłumu analfabetów o zwichniętych karkach” zamyka krąg oskarżeń, wskazując, że wszyscy, od możnych po najbiedniejszych, są współodpowiedzialni za stan narodu.

Czwarta część to przerażające samookreślenie Chóru: „Jesteśmy – jacy jesteśmy / Byliśmy – jacyśmy byli”. To diagnoza narodowych przywar – niezdolności do wyboru, chęci „niewoli niż wolności, / W której nie ma o co łbem tłuc”. Jest to konstatacja marazmu i braku zdolności do podjęcia decyzji, wynikająca z głębokiego rozczarowania i rezygnacji, co Kaczmarski często podkreślał w swojej twórczości.

Finałowa sekcja, „Lacrimosa” (łac. „płacząca” lub „dzień łez”), to wzruszający, a zarazem bezlitosny finał, podkreślający niekończący się ból i upokorzenie. Podkreślenie, że „Nie mamy rąk – mamy łapy, / Nie mamy głów – mamy łby” to symboliczne odczłowieczenie, sprowadzenie narodu do poziomu biernej, bezwolnej masy. Brak „snów”, „myśli” i „wiary”, a w zamian „majaki”, „szał” i „złudy” to bilans historyczny, który prowadzi jedynie do „własnego płaczu i z nas śmiechu”. Utwór stanowi więc nie tylko hołd dla ofiar, ale przede wszystkim gorzkie rozliczenie z narodową mentalnością i historią, które doprowadziły do „rozbiorowego” stanu permanentnego upadku. To wezwanie do refleksji nad tym, co w polskiej tożsamości wciąż prowadzi do powtarzania błędów przeszłości. Jacek Kaczmarski, jako autor tekstów, często łączył erudycję z subiektywną interpretacją historii, swobodnie przywołując postacie, obrazy i wydarzenia, aby uwiarygodnić swoją artystyczną wizję. Przemysław Gintrowski, kompozytor, znany był z umiejętności tworzenia muzyki filmowej i był ważnym interpretatorem poezji, w tym Zbigniewa Herberta. Współpraca tria, które zadebiutowało w 1979 roku programem „Mury”, jest uznawana za kultową w środowisku piosenki literackiej, a „Requiem rozbiorowe” pozostaje świadectwem ich niezwykłego talentu do poruszania trudnych, narodowych tematów.