Interpretacja Embertelen dal - Locomotiv GT

Piosenka „Embertelen dal” (Nieludzka pieśń) węgierskiej legendy rocka, zespołu Locomotiv GT, to utwór, który z mistrzostwem operuje paradoksami, oferując słuchaczowi głębokie, wielowymiarowe przesłanie. Wydana w 1980 roku na podwójnym albumie „Loksi”, stanowi jeden z kluczowych momentów w twórczości zespołu, znanego z łączenia progressive rocka z elementami jazzu, funku i popu. Tekst autorstwa Dusána Sztevanovity'ego, z muzyką Gábora Pressera i Tamása Somló, już w samym tytule zawiera fundamentalną sprzeczność, gdyż węgierskie słowo „embertelen” może oznaczać zarówno „nieludzki” w sensie okrucieństwa, jak i „niegodny człowieka”, a także, poetycko, „unikający ludzi”. To właśnie ta dwuznaczność jest kluczem do interpretacji utworu.

Pierwsza zwrotka maluje obraz młodości i buntu. „Volt egy faltól-falig ház, Ó, ez embertelen gáz! És volt egy huszonéves láz, Ó, ez embertelen gáz!” – „Był dom od ściany do ściany, Och, to nieludzki czad! I była dwudziestoletnia gorączka, Och, to nieludzki czad!”. Dom „od ściany do ściany” może symbolizować ciasne ramy, brak wolności, wszechogarniający, dławiący system. „Czad” (gáz) to w slangu także „problem” lub „niefajna sytuacja”. Młodzieńczy zapał i pasja są więc w tym kontekście postrzegane jako coś problematycznego, niezgodnego z normami. Zakradanie się do pustego domu, aby „kochać się każdego popołudnia” i „wymieniać kochanków, koszule, wiarę po bezprawnych nocach”, to symbol ucieczki od konwencji, życia na własnych zasadach, poszukiwania autentyczności, nawet jeśli jest to postrzegane jako „nieludzki czad”.

Jednak beztroska młodości nie trwa wiecznie. Druga zwrotka wprowadza element opresji, choć w niezwykle subtelny sposób. „De jött egy zubbonyszínű gép, Ó, ez embertelen szép! És jött sok féktelen kerék, Ó, ez embertelen szép!” – „Lecz przyszła maszyna koloru munduru, Och, to nieludzka krasa! I przyszło wiele niesfornych kół, Och, to nieludzka krasa!”. „Maszyna koloru munduru” może oznaczać ujednolicający system, państwo, biurokrację, podczas gdy „niesforne koła” symbolizują niepowstrzymany postęp, który jednak niekoniecznie idzie w parze z ludzkimi potrzebami. Podmiot liryczny, „obracając się wśród nich ze zgrzytem zębów, przysięgał, że się nie rozpadnie”, by ostatecznie zostać „oszlifowanym i wytartym” – co jest metaforą utraty indywidualności, dopasowania się do systemu. To, co jest „nieludzko piękne”, to właśnie ta perfekcyjna, bezduszna maszyna, która wymaga konformizmu.

Refren „Van, ami annyira esztelen, Hogy csakis meztelen jó” (Są rzeczy tak bezsensowne, że tylko nagie są dobre) jest wezwaniem do autentyczności, do odrzucenia wszelkich pozorów i przyjęcia prawdy w jej najbardziej surowej formie. To pragnienie obnażenia rzeczywistości, by dostrzec jej prawdziwe oblicze.

Trzecia zwrotka kontynuuje temat adaptacji do systemu. Pojawia się „garázsigazgató” (kierownik garażu) i „defektfoltozó” (łatacze dętek), postacie symbolizujące aparat utrzymujący system w sprawności, dbający o drobne usterki, ale nie kwestionujący całości. Buntownicy („kerékkötő” – ci, którzy „wiążą koła”) są albo „łamani na kole” (surowo karani), albo „ucieczają w porę”. Niektórzy natomiast „prosto mówią, bez ogródek: niewiele im wystarcza ze wszystkiego”. To postawa rezygnacji, pragmatyzmu, akceptacji minimalnego istnienia w zamian za spokój – i to właśnie jest „nieludzko dobre” lub „nieludzko piękne”.

Kluczowy dla piosenki jest drugi refren: „Embertelen szép, embertelen jó, Embertelen jó, s embernek való” (Nieludzko piękne, nieludzko dobre, Nieludzko dobre i dla człowieka stworzone). To esencja paradoksu – system, który z natury jest „nieludzki” (pozbawiający indywidualności, narzucający konformizm), staje się tym, co jest postrzegane jako „dobre” i „odpowiednie dla człowieka”. Ludzie adaptują się do niego, a nawet go cenią, tracąc świadomość jego opresyjnego charakteru.

Interesujący jest również pre-chorus, w którym utwór odnosi się do samego siebie: „Nincs e dalban semmi baj, Ez egy embertelen dal. És nincs se tőr, se rács, se fal, Ez egy embertelen dal” (W tej pieśni nie ma nic złego, To nieludzka pieśń. I nie ma tu sztyletu, ani krat, ani muru, To nieludzka pieśń). Te słowa podkreślają, że opresja nie jest jawna ani brutalna. Nie ma tu fizycznych barier, ale istnieje subtelna, wszechobecna presja do konformizmu. Piosenka „nie chce nikomu niczego złego, bo jest gładka i nigdzie nikogo nie drażni”. To metafora systemu, który na powierzchni jest przyjemny, niekonfliktowy, a tym samym ukrywa swoje wady. Wesoła łąka, na której kwitną kwiaty, „zakrywa wszelkie grzechy świata”, co symbolizuje fasadę pozornego szczęścia i dobrobytu, pod którą ukryte są głębsze problemy i utrata wolności.

Warto wspomnieć, że kontekst powstania utworu, czyli Węgry w 1980 roku, wciąż będące pod wpływami komunistycznymi, jest niezwykle istotny. Sam album „Loksi” borykał się z cenzurą; oryginalna wkładka do płyty nie pozwalała na pełną publikację tekstów, dlatego znalazły się tam jedynie fragmenty pod tytułem „Protokół z trudno zrozumiałych linijek”. To świadczy o tym, że treści zawarte w piosenkach LGT mogły być postrzegane jako subwersywne. Niektórzy interpretatorzy widzą w utworze paralele do „Roku 1984” George’a Orwella, gdzie naturalne, instynktowne zachowania są „nieludzkim czadem”, a działania zgodne z wolą partii są „nieludzko dobre”.

„Embertelen dal” jest więc przenikliwym komentarzem do społeczeństwa, które, podążając za pozorami komfortu i spokoju, traci swoją esencję, swoją ludzkość. Nawet współczesne covery, takie jak „Embertelen dal’22” z udziałem Gábora Pressera, Káté, Lotfi Begi i Geszti Pétera, aktualizują to przesłanie, wplatając w tekst odniesienia do dzisiejszych realiów, w tym do mediów społecznościowych, i pokazują, że paradoks „nieludzko pięknego” czy „nieludzko dobrego” pozostaje wciąż aktualny. Piosenka Locomotiv GT to ponadczasowa refleksja nad ceną, jaką płacimy za konformizm i pozorne bezpieczeństwo.