Interpretacja XIX wiek - Jacek Skubikowski

Jacek Skubikowski, prawnik z wykształcenia, a z zamiłowania i talentu piosenkarz, kompozytor i autor tekstów, pozostawił po sobie szereg utworów, które na stałe wpisały się w kanon polskiej piosenki. Jednym z nich jest utwór „XIX wiek”, wydany między innymi na albumie „Omen” z 1990 roku. Piosenka ta, choć powstała pod koniec burzliwych lat 80. w Polsce, zaskakuje swoją ponadczasową trafnością i głębokim komentarzem społecznym.

Centralnym motywem utworu jest tytułowy XIX wiek, który, jak śpiewa Skubikowski, „ciągle trwa” obok nas i ponad nami. Nie jest to jedynie odwołanie do przeszłości, lecz symbol pewnego stanu świadomości, mentalności i niezmiennych podziałów społecznych, które, mimo upływu lat, wciąż są obecne. Wers „Nim miniesz most nad chorą rzeką / Zastanów się, co ten pomysł da” otwiera piosenkę niczym zagadka, sugerując przejście do innej rzeczywistości, być może iluzorycznej ucieczki od problemów. „Chora rzeka” może symbolizować zanieczyszczone, skażone środowisko, zarówno fizyczne, jak i społeczne, w którym przyszło żyć bohaterowi piosenki i współczesnym Skubikowskiemu.

Kolejne wersy „Pięć wiorst na wprost, to niedaleko, / A całkiem inny świat” wprowadzają element miary – wiorsta to dawna rosyjska jednostka długości, równa około 1,067 kilometra. Użycie tej, nieco archaicznej już wówczas, jednostki miary podkreśla właśnie związek z przeszłością, z historycznym kontekstem, gdzie „pięć wiorst” to dystans, który choć wydaje się niewielki, może prowadzić do radykalnie odmiennej rzeczywistości. To metafora dystansu kulturowego czy społecznego, który dzieli ludzi, pomimo bliskości geograficznej.

Podkreślenie kontrastu między „złoconymi biurkami a chłopską furką” jest kluczowe dla interpretacji utworu. Obrazy te to esencja nierówności, które zdają się „ciężką mgłą przemierzać kraj”, zaciemniając wizję postępu i równości. Dla jednych życie to „szanse” i „raj”, dla innych „skansen” i „dno”. Te zderzenia symbolizują trwające od wieków podziały na uprzywilejowanych i tych, którzy wciąż tkwią w realiach minionych epok, bez perspektyw na zmianę. Mimo że Europa w tle „śpi” i „jutro znów ruszy w dalszy bieg”, wskazując na nadzieję globalnego rozwoju, w Polsce ten archaiczny model funkcjonowania wciąż się utrzymuje.

Refren „Ja się nie wstydzę / Nie nienawidzę / Przywykłem już / Mam w sobie ślad” ukazuje postawę bohatera, który oswoił się z tą dwoistą rzeczywistością. Nie buntuje się, nie potępia, ale przyjmuje ją jako swoją. „Ślad” w nim samym może być dziedzictwem tej trudnej historii, mentalności, która przetrwała przez pokolenia. W „dziwnej ciszy” można „usłyszeć każdy szept / Echem sprzed stu lat”, co jest mocnym obrazem wszechobecności przeszłości, jej wpływu na teraźniejszość, na dyskurs społeczny i indywidualne losy. To poczucie, że pomimo modernizacji, fundamenty społeczne i ekonomiczne pozostały niezmienione, wciąż obarczone bagażem minionego stulecia.

Jacek Skubikowski, znany z tworzenia tekstów pełnych ironii i dystansu, często poruszał tematykę społeczną i polityczną, unikając jednocześnie prostej publicystyki. W „XIX wieku” udało mu się stworzyć utwór, który jest zarazem melancholijny i krytyczny, lecz bez jawnego osądu. Zamiast tego, piosenka stanowi refleksję nad cyklicznością pewnych zjawisk, nad niemożnością całkowitego zerwania z przeszłością, zwłaszcza w kontekście kraju, który przez wieki doświadczał licznych zawirowań historycznych. Utwór ten to uniwersalne przesłanie o trwałości struktur i mentalności, które kształtują rzeczywistość, często wbrew deklarowanemu postępowi. Potwierdza to fakt, że piosenka pozostaje aktualna również w dzisiejszych czasach, rezonując z doświadczeniami wielu Polaków.