Interpretacja No control - David Bowie

W piosence „No Control” Davida Bowiego, pochodzącej z jego ambitnego concept albumu 1. Outside z 1995 roku, zanurzamy się w mroczny, klaustrofobiczny świat, w którym poczucie bezradności i utraty panowania nad rzeczywistością jest wszechobecne. Utwór, przypisany postaci Detektywa Nathana Adlera – głównego bohatera albumu, który bada „zbrodnie sztuki” w dystopijnej przyszłości, doskonale oddaje paranoiczny nastrój całej płyty, będącej „nieliniowym gotyckim dramatem hiper-cyklu”.

Już pierwsze wersy – „Stay away from the future / Back away from the light / It's all deranged - no control” – stanowią ostrzeżenie i prośbę o wycofanie się, odwrócenie od niepewnej przyszłości, a nawet od nadziei, symbolizowanej przez „światło”. To mocny sygnał, że podmiot liryczny (czy raczej Adler) odczuwa przyszłość nie jako obietnicę, lecz jako zagrożenie, chaos, coś „szalonego” i wymykającego się kontroli. Powtórzone frazy „It's all deranged - no control” nie tylko wzmacniają to wrażenie, ale stają się mantrą bezsilności, echem paniki i dezorientacji w świecie, gdzie granice między sztuką a zbrodnią uległy zatarciu.

Tekst sugeruje rezygnację z aktywnego kształtowania losu: „Sit tight in your corner / Don't tell God your plans”. To niczym biblijne przestrogi, że ludzkie zamiary są daremne w obliczu wyższej siły, co w kontekście Bowiego może odzwierciedlać zarówno ogólne poczucie małości jednostki w obliczu globalnego chaosu, jak i osobiste zmagania artysty z przeszłością. Sam Bowie w wywiadach mówił o swoich problemach z uzależnieniami i „kryzysie osobowości”, kiedy „nie miał nad tym żadnej kontroli”. Ta autentyczna obawa przed utratą panowania nad własnym życiem przenika również narrację Adlera.

Dalsza część piosenki rozwija metaforę „mgły jutra” i „zaciemnionego brzegu”, symbolizujących niewiadomą. „If I could control tomorrow's haze / The darkened shore wouldn't bother me” to tęsknota za bezpieczeństwem i pewnością, niemożliwa do zrealizowania. Jeśli nie potrafi kontrolować „sieci, którą tkamy” – czyli splotu wydarzeń, relacji, wyborów – jego życie „zaginie w opadłych liściach”, co ewokuje obraz utraty, przemijania i bezpowrotnego zatracenia w niekontrolowanym nurcie egzystencji. Każdy ruch jest „niepewny”, co potęguje lęk przed podejmowaniem decyzji.

Paradoksalnie, w tym wirze bezkontroli pojawia się również gorzkie uznanie dla potrzeby działania: „You've gotta have a scheme / You've gotta have a plan / In the world of today, for tomorrow's man”. To zderzenie beznadziei z instynktem przetrwania; wiedza, że bez planu człowiek jest skazany na porażkę, podczas gdy jednocześnie każdy plan wydaje się z góry skazany na niepowodzenie w „szalonym” świecie. Fraza „I should live my life on bended knee / If I can't control my destiny” wyraża fatalistyczną kapitulację, uleganie przeznaczeniu, jeśli nie ma się wpływu na własny los. Jest w tym zarówno smutek, jak i bunt, że ktoś powinien być zmuszony do takiej postawy.

Piosenka nabiera jeszcze ciemniejszego wymiaru w wersach: „Forbidden words, deafen me / In memory, no control / See how far a sinful man / Burns his tracks, his bloody robes”. Te „zakazane słowa” mogą odnosić się do ukrywanych prawd, do mrocznych sekretów dystopijnego społeczeństwa z albumu Outside, gdzie morderstwo jest formą sztuki. Pamięć, która powinna być ostoją, również jest pozbawiona kontroli, być może zniekształcona lub pełna traum. Obraz „grzesznego człowieka”, który „pali za sobą ślady” i „krwawe szaty”, jest intensywnym przypomnieniem o konsekwencjach działań w świecie, gdzie moralność jest płynna, a przemoc bywa gloryfikowana. To może być zarówno odniesienie do sprawców „zbrodni sztuki”, jak i do samej ludzkości, która sama spala swoje dziedzictwo.

Album Outside, powstały we współpracy z Brianem Eno, był powrotem Bowiego do eksperymentalnej estetyki, którą charakteryzowały gęste, chaotyczne i niepokojące brzmienia, mieszające industrialny rock z elementami ambientu i cyberpunka. Bowie opisał proces twórczy jako improwizację, w której fragmenty były później montowane w piosenki, co idealnie oddaje „rozstrojenie” i „brak kontroli” nad formą i treścią. Brak konkretnych wywiadów dotyczących tylko „No Control” sprawia, że należy patrzeć na utwór przez pryzmat szerszych tematów Outside i ogólnego stanu ducha artysty. Bowie wielokrotnie wyrażał swój lęk przed przyszłością, lęk, który potęgowały wydarzenia takie jak ataki z 11 września 2001 roku, choć piosenki na Heathen powstały przed nimi, widział w nich „nadzwyczajną synchroniczność między niektórymi tekstami a tym, co się wydarzyło”.

Końcowe, powtarzające się frazy: „No control I can't believe / I've no control / It's all deranged / Deranged Deranged” to kulminacja frustracji i rozpaczy. Podmiot liryczny nie może pogodzić się z brakiem wpływu, z tą wszechogarniającą dezorganizacją i szaleństwem. To krzyk bezsilności w obliczu świata, który oszalał, i w obliczu własnego, wymykającego się zrozumieniu losu. „No Control” to zatem więcej niż tylko piosenka – to muzyczne studium lęku egzystencjalnego, wirtuozersko wkomponowane w dystopijną wizję Bowiego, w której jednostka dryfuje w chaosie, niezdolna do uchwycenia steru własnego życia.