Interpretacja Down Under - Colin Hay

Utwór „Down Under” autorstwa Men at Work, a zwłaszcza jego główny autor Colin Hay, to znacznie więcej niż tylko chwytliwy hymn patriotyczny, za jaki często bywa mylony. Hay, szkocki imigrant, który przybył do Australii w wieku 14 lat, stworzył pieśń o złożonej tożsamości narodowej, która zarówno celebruje, jak i krytykuje swoją przybraną ojczyznę. Sam Hay wielokrotnie podkreślał, że chór opowiada o „sprzedawaniu Australii” i „trwonieniu ducha tego kraju przez chciwych ludzi”. Piosenka, mimo radosnego brzmienia, nosi w sobie głębszy, nieco mroczny podtekst, który umyka wielu słuchaczom.

Początek tekstu, „Travelling in a fried-out Kombi / On a hippie trail, head full of zombie” – już wprowadza nas w świat podróży i poszukiwania. „Fried-out Kombi” odnosi się do przegrzanego, zepsutego Volkswagena Kombi, popularnego wśród hipisów i surferów w latach 60. i 70.. „Hippie trail” to subkulturowy szlak turystyczny z Europy do Azji Południowo-Wschodniej. Z kolei „head full of zombie” to slangowe określenie na bycie pod wpływem silnej odmiany marihuany, zwanej „Zombie Grass”. To otwiera piosenkę na obraz życia w drodze, naznaczonego swobodą, ale i pewną ucieczką, a także użyciem substancji psychoaktywnych. Spotkanie z „dziwną panią”, która „sprawiła, że był nerwowy”, a potem „przyjęła go i dała śniadanie”, bywa interpretowane jako oferta usług seksualnych w zamian za gościnę.

Centralny refren, „Do you come from a land down under / Where women glow and men plunder / Can't you hear, can't you hear the thunder / You better run, you better take cover”, jest kluczowy dla zrozumienia przesłania. „Land down under” to popularne, nieobraźliwe określenie Australii, wynikające z jej położenia na południowej półkuli. Jednak to, co następuje, jest krytyką. „Where women glow and men plunder” stanowi odniesienie do degradacji kraju. Colin Hay wyjaśniał, że „mężczyźni grabią” (men plunder) odnosi się do eksploatacji zasobów naturalnych i „utraty ducha” Australii przez chciwych ludzi. „Glow” (świecić) w kontekście kobiet może być eufemizmem na pocenie się, kontrastującym z męską „grabieżą”. Powtarzające się „Can't you hear, can't you hear the thunder / You better run, you better take cover” ma charakter ostrzeżenia, sygnalizującego nadejście konsekwencji tej bezmyślnej eksploatacji, a nawet odnosi się do ówczesnych dyskusji o zmianach klimatycznych.

Druga zwrotka przenosi nas do Europy: „Buying bread from a man in Brussels / He was six foot four and full of muscle / I said, "Do you speak-a my language?" / He just smiled and gave me a Vegemite sandwich”. Ta scena jest częściowo oparta na osobistych doświadczeniach Hay’a, gdzie napotkany w Brukseli piekarz okazał się Australijczykiem z Melbourne. „Vegemite sandwich” jest tu symbolem narodowej tożsamości. Vegemite to kultowa australijska pasta drożdżowa, której smak zwykle doceniają tylko ci, którzy wychowali się w Australii. Kanapka staje się więc „tajnym językiem” rozpoznawania rodaków za granicą, wzmacniając poczucie wspólnoty. Odpowiedź piekarza, „I come from a land down under / Where beer does flow and men chunder”, kontynuuje dwuznaczny portret Australii. „Chunder” to australijski slang na wymiotowanie, często po nadmiernym spożyciu piwa. Ta linijka, choć pozornie beztroska, może być delikatną krytyką stereotypu pijącego do nieprzytomności Australijczyka, odzwierciedlając spostrzeżenia Hay'a na temat zachowań rodaków za granicą.

Ostatnia zwrotka, „Lying in a den in Bombay / Slack jaw, not much to say / I said to the man, "Are you trying to tempt me / Because I come from the land of plenty?"”, maluje obraz narkotykowego legowiska w Bombaju, gdzie „slack jaw” (rozluźniona szczęka) sugeruje bycie pod wpływem narkotyków, prawdopodobnie opium. Pytanie narratora, „Are you trying to tempt me / Because I come from the land of plenty?”, może oznaczać poczucie wyższości moralnej pochodzącego z zamożnego kraju, ale także ujawnia pokusę lub deziluzję. Jest to refleksja nad moralnym upadkiem lub poszukiwaniem sensu w świecie, który oferuje zarówno dostatek, jak i pułapki.

Ciekawostką jest, że „Down Under” pierwotnie ukazało się w 1980 roku jako strona B singla „Keypunch Operator”. Dopiero wersja z debiutanckiego albumu „Business as Usual” z 1981 roku, ze zmienionym tempem i aranżacją, w tym z charakterystycznym riffem na flecie, podbiła światowe listy przebojów, zdobywając szczyty w Australii, Nowej Zelandii, Kanadzie, USA i Wielkiej Brytanii. Płyta „Business as Usual” sprzedała się w 15 milionach egzemplarzy na całym świecie.

Niestety, ikoniczny riff fletowy stał się przedmiotem głośnego sporu prawnego. W 2010 roku sąd orzekł, że fragment ten został skopiowany z popularnej australijskiej piosenki dla dzieci „Kookaburra Sits in the Old Gum Tree”, napisanej w 1932 roku przez Marion Sinclair. Wydawnictwo Larrikin Music, posiadające prawa autorskie, domagało się 60% tantiem, ale otrzymało 5% od 2002 roku. Colin Hay zasugerował, że stres związany z tym procesem przyczynił się do przedwczesnej śmierci flecisty Men at Work, Grega Hama, w 2012 roku.

Pomimo tych kontrowersji i nieporozumień co do jego prawdziwego znaczenia, „Down Under” stało się nieoficjalnym hymnem Australii, często granym na wydarzeniach sportowych, takich jak zwycięstwo w Pucharze Ameryki w 1983 roku czy ceremonia zamknięcia Igrzysk Olimpijskich w Sydney w 2000 roku. Colin Hay porównał to niezrozumienie jego utworu do recepcji „Born in the U.S.A.” Bruce’a Springsteena, który również był często mylony z prostym hymnem patriotycznym, podczas gdy jego tekst zawierał gorzką krytykę.

W ostatecznym rozrachunku „Down Under” jest wielowymiarową refleksją nad tożsamością Australijczyków na tle globalnym, bogactwem kulturowym kraju, ale także nad jego komercjalizacją i utratą autentyczności. To opowieść o podróży, poszukiwaniu przynależności i ostrzeżeniu przed konsekwencjami bezmyślnego wykorzystywania ziemi i jej ducha, ukryta pod płaszczem chwytliwej, pozornie radosnej melodii.