Interpretacja Przyjaciele, to nie to - Zespół Reprezentacyjny

Utwór „Przyjaciele, to nie to” w wykonaniu Zespołu Reprezentacyjnego to prawdziwy hymn rozczarowania i zarazem wytrwałej nadziei, który głęboko zakorzenił się w polskiej świadomości lat 80. XX wieku. Nie jest to jednak dzieło oryginalne, lecz genialne tłumaczenie Filipa Łobodzińskiego katalońskiej pieśni „Companys, no es aixo” (pol. „Towarzysze, to nie to”) autorstwa Lluísa Llacha, barda i symbolu walki z dyktaturą Franco w Hiszpanii. To przeniesienie kontekstu pieśni protestu z Katalonii na grunt polski nadało jej niezwykłą moc i aktualność w okresie stanu wojennego i post-opozycyjnej gorączki, kiedy to wiele ideałów zostało zdradzonych lub spacyfikowanych. Piosenka ukazała się na debiutanckim albumie grupy, zatytułowanym „Za nami noc... (pieśni Lluisa Llacha)”, nagranym amatorsko w 1985 roku.

Pierwsza zwrotka, otwierająca słowami „Przyjaciele, nie o to nam szło”, od razu wprowadza słuchacza w stan głębokiego zawodu. Jest to bolesne podsumowanie walki, która miała przynieść wolność i sprawiedliwość, a zamiast tego zaowocowała stratami: „Tyle kwiatów zabrała nam śmierć, Tyle pragnień przepadło wśród łez”. „Kwiaty” i „pragnienia” to metafory symbolizujące utracone życia, niewinność, młodość i marzenia, które zniknęły w cieniu represji. Mimo tego wszechogarniającego żalu, pojawia się iskierka nadziei na odzyskanie odwagi, by ponownie sprzeciwić się zastanej rzeczywistości: „Może przyjdzie odwagi znów czas, By rzec: 'nie, moi drodzy, to nie to'”. To wezwanie do nieustawania w moralnej ocenie i oporze.

Druga zwrotka w sposób bezlitosny piętnuje mechanizmy systemu, który zamiast przynosić ulgę, tylko pogłębia opresję. „Słowa zgody, co dławią nam głos” mogą odnosić się do pozornych dialogów lub okrągłych stołów, które miały uspokoić nastroje, lecz w rzeczywistości jedynie tłumiły prawdziwe dążenia społeczeństwa. „Sprawiedliwość na nowo wśród krat, A prawami się kupczy co dnia, Kraty są mimo słów, mimo praw” to bezpośrednia krytyka fasadowego wymiaru sprawiedliwości, gdzie prawo stało się towarem, a instytucje miały służyć utrzymaniu status quo. Mimo obietnic i legalistycznych pozorów, rzeczywistość pozostaje więzieniem, co jest echem zarówno walki Llacha z reżimem frankistowskim, jak i doświadczeń Polaków z represjami władz komunistycznych po stanie wojennym.

Refren, powtarzający się dwukrotnie, opowiada o paradoksie cierpliwości i determinacji: „'Teraz trzeba zaczekać' – rzekną nam. Zaczekamy na pewno, o tak! Nie spoczniemy w czekaniu na ów dzień, Gdy nie będzie trzeba rzec: 'to nie to'”. Ta linia to ironiczna odpowiedź na uspokajające komunikaty władzy. Jest to gorzkie, ale zdeterminowane przyjęcie perspektywy długotrwałej walki. Podmiot liryczny nie rezygnuje, lecz ogłasza, że jego „czekanie” nie jest bierną kapitulacją, lecz aktywną postawą, która potrwa aż do momentu, gdy prawdziwa zmiana nastąpi i nie będzie już potrzeby wyrażania rozczarowania. To obietnica wytrwałości, swoiste zapowiedzenie, że walka trwa i nie ustanie, dopóki ideały nie zostaną zrealizowane.

Zespół Reprezentacyjny, tworzony m.in. przez Jarosława Gugałę i Filipa Łobodzińskiego, w latach 80. był ważnym głosem w studenckiej kulturze, zdobywając uznanie na Studenckim Festiwalu Piosenki w Krakowie w 1983 roku. Ich twórczość, w tym tłumaczenia Llacha i Georges’a Brassensa, często dotykała spraw politycznych i społecznych, choć nie zawsze wprost. Jarosław Gugała wspominał w wywiadzie, że ich utwory, takie jak „Król”, miały uniwersalny charakter i odnosiły się do kolejnych politycznych przywódców, od Jaruzelskiego po Wałęsę i Kwaśniewskiego, co świadczyło o ponadczasowej krytyce koniunkturalizmu i sprzedajności. „Przyjaciele, to nie to” wpisuje się w ten nurt, stając się uniwersalnym przesłaniem o sprzeciwie wobec zdradzonych ideałów i niezachwianej wierze w możliwość nadejścia prawdziwej zmiany. To pieśń o niezłomności ducha w obliczu rozczarowania.