Utwór „Szpaner” zespołu Psy Wojny to brutalne i bezkompromisowe oświadczenie, będące esencją punkrockowego buntu i pogardy dla wszelkich form konformizmu i powierzchowności. Zespół Psy Wojny, założony w 1985 roku w Jastrzębiu-Zdroju, z Tomaszem „Falonem” Jaworskim na czele, uchodził za formację autentyczną, co podkreślał polski dziennikarz muzyczny Wiesław Królikowski, nazywając ich „najzwyklejszym zespołem punkowym, może rzeczywiście bardziej autentycznym od wielu innych”. Ta autentyczność stanowi oś interpretacyjną tekstu, w którym podmiot liryczny, utożsamiany z zespołem i jego wartościami, wyraża skrajną odrazę do tytułowego „szpanera”.

Piosenka otwiera się deklaracją własnej tożsamości: „Jesteśmy mali i wstrętni, a jednak piękni, bo mamy własne twarze”. To silne stwierdzenie kontrastuje z kolejnymi wersami, które opisują antagonistę. „Szpaner” jest deprecjonowany jako „niczym” i „zerem”, konformista i szpaner, co natychmiast ustawia go po drugiej stronie barykady ideologicznej. Jego atrybuty to powierzchowne zalety: „grzywka ładna”, „w szkole plusy, w życiu start”, popularność w dyskotece wśród „głupich kurew” oraz ostentacyjne sypanie forsą. To portret osoby, która odnosi sukcesy w społecznym systemie, ale czyni to na zasadach obcych i odrzucanych przez punkową subkulturę. Takie przedstawienie postaci stanowi klasyczną punkową krytykę konsumpcjonizmu i pogoni za fałszywymi ideałami, co było charakterystyczne dla polskiego punk rocka lat 80. i 90., będącego „muzyką buntu”.

Reakcja podmiotu lirycznego jest bezkompromisowa i obfita w wulgaryzmy, co doskonale oddaje surowość i bezpośredniość typową dla gatunku. Zwrotki takie jak „Lecz dla mnie gnoju, jesteś gównem / Pieniędzmi twoimi podetrę sobie dupę / Splunę ci pod nogi i wytrę sobie tobą nogi” wyrażają absolutną pogardę i odrzucenie. Nie ma tu miejsca na dyplomację czy subtelność. Jest to manifestacyjne unieważnienie wartości, które reprezentuje „szpaner” – jego pieniędzy, pozycji i społecznego wizerunku. Tekst piosenki, pochodzącej z albumu „Demokracja” z 1993 roku, jest przesiąknięty emocjami, które nie pozostawiają złudzeń co do intencji twórców.

Kolejne wersy pogłębiają obraz „szpanera”, wskazując na jego moralne zepsucie: „Dziewczynę miałeś, lecz ja przegrałeś, kolegom dałeś, 'kurwą' ją nazwałeś”. To oskarżenie o przedmiotowe traktowanie innych, nawet w sferze osobistych relacji, co jest kolejnym dowodem na podłość jego „ideałów”. Główne credo „szpanera” zostaje jasno określone: „Twoje ideały to pieniądze i szpan, / Twoje ideały, podłe ideały”. W kontraście do tego, światopogląd zespołu opiera się na innej hierarchii wartości, gdzie liczy się indywidualność i autentyzm, a nie materialny sukces czy pozory.

„Szpaner” jest tekstem prostym, bezpośrednim i celowo wulgarnym, co wpisuje się w ogólną estetykę punk rocka, który często stawiał na prymitywizm wykonawczy i warstwę tekstową, będącą protestem przeciwko komercji. To nie tylko odrzucenie konkretnego typu osoby, ale również szersza krytyka wartości społecznych, które faworyzują konformizm i materializm ponad indywidualną wolność i prawdę. Piosenka Psy Wojny jest wyrazem fundamentalnego rozłamu między dwiema postawami: tą reprezentowaną przez „szpanera” – uosobienie wszystkiego, co powierzchowne i dostosowane – a tą, którą manifestuje podmiot liryczny, czyli bezkompromisowy, choć marginalizowany, buntownik z „własną twarzą”.